Γαρδίκι

Βρίσκεται σε απόκρημνο δυτικό πρόβουνο του όρους Ελληνίτσα, ανάμεσα στα χωριά Τουρκολέκα και Χιράδες  στη σημαντική από την αρχαιότητα διάβαση Μακρυπλάγι που ένωνε τη Μεσσηνία με την Αρκαδία. Λεπτομερέστατα περιγράφει τη θέση ο Ίμβριος ιστορικός της παλαιολόγειας περιόδου, Κριτόβουλος: ἀνάλωτον πάντῃ καὶ ὀχυρώτατον...

Το Γαρδίκι  είναι χτισμένο πιθανόν επάνω στο αρχαίο πόλισμα της Άμφειας. Είναι δε πιθανό, αν η ονομασία έχει πράγματι σλάβικη καταγωγή, η περιοχή να κατοικούνταν από νωρίς,

Το κάστρο χτίστηκε πιθανόν μετά το 1264, έτος κατά το οποίο οι Φράγκοι νίκησαν στη μάχη του Μακρυπλαγίου, συνέλαβαν τους βυζαντινούς αξιωματούχους (μέγα δομέστικο Αλέξιο Φιλή, παρακοιμώμενο Μακρηνό και Αλέξιο Καβαλλάριο ή Καβαλλαρίτση) και τους μετέφεραν αιχμαλώτους -πριν τη μεταφορά τους στη Βελιγοστή- για κάποιο διάστημα στο Γαρδίκι σε μια σπηλιά. Πιθανόν το κάστρο να χτίστηκε και μετά το 1284  και οπωσδήποτε πριν το 1297, οπότε και στην γαλλική παραλλαγή του Χρονικού του Μορέως,  αναφέρεται ως ελληνικό. Ωστόσο δεν είναι σαφές αν χτίστηκε από τους Φράγκους ή από τους Έλληνες.

Το 1374, o micer Francisco de Sant Severino, βαΐλος του Μοριά επί  πριγκίπισσας Ιωάννας Α΄ της Νάπολης,  πολιόρκησε το κάστρο. Την επίθεση προσπάθησε να αντιμετωπίσει ο φρούραρχος Σεργιάννης Γιλόπουλος, Serrano Gilopol Crestian όπως τον αναφέρει το Αραγωνικό Χρονικό, με τη βοήθεια του δεσπότη Μανουήλ Καντακουζηνού. Τελικά οι Φράγκοι αντιλαμβανόμενοι ότι δε θα μπορούσαν να καταλάβουν ένα τόσο ισχυρό κάστρο εγκατέλειψαν την πολιορκία.

Το 1423 αναφέρεται πως έφθασε στο Γαρδίκι ο Τούρκος Τουραχάν Μπέης, ενώ το 1460 το Γαρδίκι πολιορκήθηκε από τον ίδιο τον Μεχμέτ Β΄. Εδώ, λόγω της οχυρότητας της θέσης, είχαν καταφύγει και οι κάτοικοι του Λεονταρίου. Οι πολιορκούμενοι, έπειτα από σύντομο χρονικό διάστημα παραδόθηκαν και ο Πορθητής σφάγιασε τον πληθυσμό και κατέστρεψε το κάστρο. Οι μόνοι που δεν σφαγιάστηκαν ήταν οι Μποχαλαίοι και ο Γεώργιος Παλαιολόγος. Ο χώρος που μεταφέρθηκαν και σφαγιάστηκαν οι αιχμάλωτοι είναι η θέση Κόκκαλα. Μάλιστα, τα συγκεκριμένα γεγονότα επέζησαν στη λαϊκή παράδοση, σύμφωνα με την οποία έβαλαν τους αιχμαλώτους σε ένα αλώνι τους αλώνισαν με άλογα και το αίμα έτρεχε ποτάμι, "μια ώρα δρόμο".

Έπειτα από τα γεγονότα αυτά το Γαρδίκι δεν αναφέρεται στις πηγές. Θα γίνει όμως πάλι γνωστό όταν ο υιός του Κολοκοτρώνη, ο Ιωάννης-Γενναίος, θα καταφύγει σε αυτό.

Χρονολόγηση: σταυροφορική/υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος-15ος αι.), οθωμανική/ενετική περίοδος (15ος-19ος αι.)

Το βραχώδες και δύσβατο του εδάφους και η ανεπτυγμένη βλάστηση καθιστούν δυσχερή την περιγραφή.

Η είσοδος στο κάστρο βρίσκεται στην δυτική πλευρά του προβούνου. Εντός του κάστρου συναντά κανείς λείψανα ναών, ίχνη τοίχων, λείψανα οικιών κινστερνών και πύργων.

Το κάστρο έχει κηρυχθεί ως αρχαιολογικός χώρος, βλ. ΥΑ 26061/1530/28-2-1959 - ΦΕΚ 94/Β/12-3-1959 και την τροποποίηση: ΥΑ 38200/2234/26-4-1960 - ΦΕΚ 203/Β/13-5-1960. Προστατεύεται από τον νόμο 3028/2002.

Βελισσαρίου Π., «Κάστρον Γαρδικίου. Υστεροβυζαντινός οχυρός οικισμός», Ενδέκατο Συμπόσιο Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης. Πρόγραμμα και περιλήψεις εισηγήσεων και ανακοινώσεων (Αθήνα, 31 Μαΐου, 1 και 2 Ιουνίου 1991), Αθήνα 1991, 39.

Πετρόπουλος Α. Δ., «Λαογραφική αποστολή εις Χειράδες και Βελιγοστήν Αρκαδίας», Επετηρίς του Λαογραφικού Αρχείου 9-10 (1955-57),  412-415, ιδιαιτ. 413.

Πίκουλας Α. Γ., «Το πόλισμα Άμφεια», Πρακτικά του Γ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Καλαμάτα 8-15 Σεπτεμβρίου 1985), Πελοποννησιακά Παράρτημα 13 (1987-88),  τόμ. Β΄, 479-485.

Σαραντάκης Π., Αρκαδία. Οι ακροπόλεις, τα κάστρα και οι πύργοι της. Σιωπηλά ερείπια μιας δοξασμένης γης, [Αθήνα] 2006, 129-132.

Σκάγκος «Η εκστρατεία των Τούρκων στη νότια Πελοπόννησο το 1460», Πρακτικά Β' Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (Ξηροκάμπι Λακωνίας, 28 Οκτωβρίου - 1 Νοεμβρίου 2004), Αθήνα 2006, 5-60, ιδιαίτ. 38-41 (ανάτυπον).

Σφηκόπουλος Θ. Ι., Τα μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήνα 1968, 317-318.

Bon Α., La Morée Franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la principauté d’ Achaie (1205-1430), Paris 1969, τόμ. 1, 421-425, τόμ. 2, πιν. 105, 2a-b.