Παλαμήδι

Το φρούριο του Παλαμηδίου βρίσκεται στο λόφο στα ανατολικά της Ακροναυπλίας σε ύψος 216μ. και κατείχε στρατηγική θέση, καθώς προστάτευε την χερσόνησο της Ακροναυπλίας με την πόλη της.

           Ο λόφος πήρε το όνομά του από τον ομηρικό ήρωα Παλαμήδη, γιο του Ναυπλίου. Αν και στο ύψωμα έχουν βρεθεί μηκυναϊκοί τάφοι, οχύρωση προγενέστερη εκείνης που πραγματοποιήθηκε κατά τη Β΄ Ενετοκρατία (1686-1715) δεν έχει διαπιστωθεί με βεβαιότητα. Τα πρώτα έργα στο λόφο ξεκίνησαν επί Μοροζίνι και συνεχίστηκαν από τον Γενικό Προβλεπτή του Μορέως, Ιάκωβο Κόρνερ, το 1690 και αφορούσαν την αρχική χάραξή του και την κατασκευή της θολοσκέπαστης κλίμακας ανόδου στα δυτικά του λόφου. Την κατασκευή του φρουρίου ανέλαβε στη συνέχεια ο Προβλεπτής Αυγουστίνος Σαγρέδο το 1711 σε σχέδια των μηχανικών Giaxich και La Salle.  Το 1715 το φρούριο καταλήφθηκε από του Τούρκους, οι οποίοι το κράτησαν μέχρι το 1822, οπότε και πέρασε στην ελληνική επικράτεια.

Οι οκτώ προμαχώνες που διέθετε το φρούριο αποκτούσαν κάθε φορά διαφορετική ονομασία ανάλογα με τον κυρίαρχό τους. Τα ονόματα που σώζονται μέχρι σήμερα δόθηκαν μετά την Απελευθέρωση. Στον προμαχώνα που πήρε το όνομα του Προβλεπτή Σαγρέδο (μετέπειτα Αγίου Ανδρέα) κατασκευάστηκε ναός αφιερωμένος στον Άγιο Γεράρδο Σαγρέδο, ο οποίος κατά την οθωμανική κυριαρχία μετατράπηκε σε αποθήκη πυρομαχικών και αργότερα στο ναό του Αγ. Ανδρέα. Επίσης, σε έναν από τους προμαχώνες του φρουρίου (Προμαχώνα Μιλτιάδη) φυλακίστηκε το 1833 ο ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ενώ από το 1840 έως και το 1920, το Παλαμήδι διαμορφώθηκε σε φυλακή και χώρο εκτελέσεων.

Χρονολόγηση: οθωμανική / ενετική περίοδος (15ος – 19ος αι.)

            Η είσοδος του φρουρίου βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του λόφου. Το φρούριο αποτελείται από ένα σύστημα αλληλοϋποστηριζόμενων προμαχώνων, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με τείχος, εκτός από τον Προμαχώνα Μιλτιάδη που στέκεται αυτόνομος εντός του τείχους. Πρόκειται για οκτώ επάλληλες αυτόνομες οχυρωματικές μονάδες με δικές τους κινστέρνες, αποθήκες τροφίμων και πυρομαχικών, καθώς και στρατώνες. Οι πρώτοι έξι προμαχώνες κτίστηκαν επί Ενετοκρατίας (Προμαχώνας Αγ. Ανδρέας, Ρομπέρ, Θεμιστοκλής, Αχιλλέας, Μιλτιάδης, Λεωνίδας), ενώ ένας ακόμη ενετικός αλλά ημιτελής ολοκληρώθηκε από τους Οθωμανούς (Προμαχώνας Επαμεινώνδας), οι οποίοι προχώρησαν στη συνέχεια στην κατασκευή του όγδοου και τελευταίου (Προμαχώνας Φωκίων).

          Η αμυντική ικανότητα των προμαχώνων ενισχύθηκε από κανονιοθυρίδες και τυφεκιοθυρίδες, τάφρους (Προμαχώνας Μιλτιάδης, μεταξύ Προμαχώνα Θεμιστοκλή και Αχιλλέα), καταχύστρες επάνω από τις πύλες (Προμαχώνα Μιλτιάδης και Θεμιστοκλής) ή φονιά (Προμαχώνας Αγ. Ανδρέα).

Η τοιχοποιία στις όψεις των προμαχώνων αποτελείται από κατεργασμένους λίθους που συνδέονται μεταξύ τους με ασβεστοκονίαμα, ενώ οι γωνίες τους έχουν κατασκευαστεί από μεγαλύτερους λίθους alla rustica. Επίσης, γίνεται χρήση λίθινου γείσου, του cordone. Στις κανονιοθυρίδες που κατασκευάζονται στο υψηλότερο τμήμα της ανωδομής έχουν χρησιμοποιηθεί οπτόπλινθοι και συνδετικό κονίαμα.

Εντοιχισμένο ανάγλυφο με το λέοντα της Βενετίας απαντά επάνω από την πύλη του προμαχώνα Αγ. Ανδρέα, όπου αναφέρεται το έτος κατασκευής του (1712) από τον Αυγουστίνο Σαγρέδο.

         Το Παλαμήδι επικοινωνούσε με την πόλη του Ναυπλίου και τον προμαχώνα Grimani που ανήκε στην οχύρωσή της μέσω λαξευτής κλίμακας στα δυτικά του λόφου. Στο κατώτερο τμήμα της, η κλίμακα ήταν θολοσκεπής και διέθετε τυφεκιοθυρίδες, ενώ στο μέσον της είχε κατασκευαστεί μικρός διώροφος πύργος με κανονιοθυρίδες (Posto).

Το νομικό πλαίσιο προστασίας του μνημείου είναι το εξής: ΒΔ 25-2-1922, ΦΕΚ 28/Α/26-2-1922, ΥΑ 11707/14-6-1966, ΦΕΚ 429/Β/8-7-1966, ΥΑ ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Β1/Φ50/62380/1914/01-06-2011, ΦΕΚ 181/ΑΑΠ/20-07-2011.

Λαμπρινίδου Μ., Η Ναυπλία, Αθήναι 1950.

Καρποδίνη-Δημητριάδη Ε., Τα Κάστρα της Πελοποννήσου, Αθήνα 1993, 60-68.

Τσεκές Γ., Το Παλαμήδι του Ναυπλίου, Αθήνα 2014.

Andrews K., Castles of the Morea, Princeton 1953, 103-105.