Τουρνός-Κακαβουλέρι, φρούριο

Το φρούριο εντοπίζεται στο λόφο Κακαβουλέρι, δυτικά του οικισμού των Βουρβούρων. Βρίσκεται σε βράχο στην κορυφή του υψώματος, τον λεγόμενο Τούρνο, ο οποίος στα βόρεια σχηματίζει απότομο κρημνό ύψους 50μ. Η θέση του είναι ιδιαιτέρως στρατηγική, καθώς ελέγχει το ανατολικό πέρασμα από τη Λακωνία προς την υπόλοιπη Πελοπόννησο. Η θέα από το σημείο του οχυρού εκτείνεται σε όλες τις κατευθύνσεις και κυρίως προς το νότο.

Στην ευρύτερη περιοχή του φρουρίου, στα δυτικά του σύγχρονου οικισμού των Βουρβούρων υπήρχε σημαντικός βυζαντινός οικισμός των τελών του 10^ου αι. που άκμασε κυρίως μεταξύ των αρχών του 11^ου αι. και των μέσων του 12^ου αι. Όπως αναφέρεται σε πλαστό χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ’ Παλαιολόγου του 1344, η περιοχή αυτή κατά την εποχή του Αλέξιου Κομνηνού μετοικήθηκε από πληθυσμό προερχόμενο από το Άγ. Όρος. Άλλωστε, το όνομα Βούρβουρα αναφέρεται ως τοποθεσία στην Χαλκιδική κατά τον 11^ο αι.

Ο οικισμός πιθανώς εξακολούθησε να υφίσταται στα χρόνια της Φραγκοκρατίας, όπως μαρτυρείται από το όνομα Φραγκοκλήσι που ανήκει σε έναν από τους ερειπωμένους ναούς της περιοχής, καθώς και από τα 555 νομίσματα που έχουν βρεθεί πλησιόχωρα του οικισμού και χρονολογούνται μεταξύ 1245-1318. Κατά την οθωμανική κατάκτηση, ο οικισμός πιθανώς συνέχισε να υφίσταται, καθώς στον απογραφικό πίνακα του Grimani του 1700 απαντά η ονομασία Βούρβουρα, τα οποία ανήκουν στην επαρχία Αγ. Πέτρου.

Δυτικά των Βουρβούρων, στη δεξιά όχθη του Αλφειού και στη θέση σύγχρονου ναού του Αγ. Γεωργίου, υπήρχαν ελάχιστα λείψανα από ομώνυμο ναό, ο οποίος ήταν σταυροειδής εγγεγραμμένος δικιόνιος και ανήκε στον 11^ο αι. Ο ναός αυτός πιθανώς να έδωσε το όνομα της στο κάστρο του Τούρνου, ενώ αρχικά την ίδια ονομασία θα πρέπει να έφερε και ο βυζαντινός οικισμός, ο οποίος μετά την μετοίκηση μετονομάστηκε σε Βούρβουρα.

Στην περιοχή βορειοδυτικά των Βουρβούρων εντοπίζονται και άλλα λείψανα μεγάλου αριθμού ναών του 11^ου – 12^ου αι., καθώς και αρκετά ανάγλυφα αρχιτεκτονικά μέλη που προέρχονται από αυτά.

Χρονολόγηση: Μεσοβυζαντινή περίοδος (9ος – αρχ. 13ου αι.), σταυροφορική/υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος – 15ος αι.)

Λιγοστά είναι τα τμήματα του τείχους που διαφαίνονται τώρα πια. Πρόκειται για περίβολο κυκλικού σχήματος, ο οποίος ενωνόταν δυτικά με το βράχο, μέσω ευθύγραμμου βραχίονα. Δεν διακρίνονται πύργοι ή πύλες. Μαρτυρείται ότι κατά τον 19^ο αι. στο λόφο διασώζονταν ίχνη και άλλων κτισμάτων, τα οποία δεν είναι πλέον ανιχνεύσιμα. Στο λόφο έχουν βρεθεί εντός του περιβόλου επίσης κεραμική και μικροευρήματα που χρονολογούνται από τους νεολιθικούς χρόνους έως και τα νεώτερα χρόνια.

Το μνημείο σώζεται σε πολύ κακή κατάσταση διατήρησης. Προστατεύεται από τον Αρχαιολογικό Νόμο 3208/2002.

Κόντη Β., «Συμβολή στην Ιστορική γεωγραφία της Αρκαδίας (395-1209)», Βυζαντινά Σύμμεικτα 6 (1985), 103

Μπάλλας Α., «Κάστρα της Κυνουρίας. Επισκόπηση των μεσαιωνικών κάστρων της Τσακωνιάς», Πελοποννησιακά ΚΣΤ΄ (2001-2002), 212

Ξυγγόπουλος Α., «Τα ερείπια εκκλησιών παρά το χωρίον του Βούρβουρα», Πελοποννησιακά Ε΄(1962), 146-147

Ξυγγόπουλος Α., «Ο ναός του Αγίου Γεωργίου», Πελοποννησιακά Ε΄(1962), 320-321

Πάντου Ε., «Η βυζαντινή Αρκαδία ως τη φράγκικη κατάκτηση», Αρκαδία. Τόπος – Χρόνος – Άνθρωποι, 2010145

Παναγιωτόπουλος Β., Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου, Αθήνα 1987, 246, 294

Ρωμαίος Α., «Τοπογραφικά της Φραγκοκρατίας», Πελοποννησιακά Β΄(1957), 10-12

Ρωμαίος Α., «Τόπου και τοπωνύμια», Πελοποννησιακά Ε΄(1962), 39-41

Σφηκόπουλος Ι., Τα Μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήνα 1968, 361-362

Bon A., La Morée franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la Principauté d'Achaïe (1205-1430), Paris 1969, 514