Χελμός, κάστρο

Βρισκεται σε φυσικά οχυρή θέση στο όρος Χελμός, νοτιοανατολικά του οικισμού Σκορτσινού. Η θέση ήταν επίκαιρη ήδη από την αρχαιότητα καθώς βρισκόταν στα σύνορα Λακεδαιμονίας - Αρκαδίας εκεί όπου η νότια λεκάνη της Μεγαλόπολης συναντούσε την κοιλάδα του Ευρώτα. Είχε έτσι εποπτεία μιας εκτεταμένης περιοχής που εκτεινόταν από τη Σπάρτη μέχρι και τα βουνά των Σκορτών. Μαζί με άλλα κάστρα και πύργους της περιοχής προάσπιζε το Μυστρά.

Ο Χελμός είναι γνωστός από την αρχαιότητα. Εδώ είχε κατασκευαστεί το οχυρό της Βελεμίνας. Στα βυζαντινά χρόνια ο Χελμός είναι γνωστό από τρία περιστατικά και από αναφορά του σε χρυσόβουλο. Το 1263 βυζαντινές δυνάμεις του Μυστρά επικουρούμενοι από τον σεβαστοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, αδελφό του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄, προκειμένου να καταλάβουν τη Βελιγοστή πέρασαν από τα μέρη του Χελμού . Η δεύτερη φορά που αναφέρεται ο Χελμός είναι το 1272 όταν ο Ιωάννης ντε Νιβελέ ορίστηκε φρούραρχος του Νυκλίου και από εκεί διέτρεχε και λεηλατούσε τη Βελιγοστή και τα μέρη του Χελμού.

Το φρούριο του Χελμού είναι ακόμη γνωστό από το επεισόδιο που συνέβη το 1296, όταν ένας φράγκος ιππότης της Νεμνίτσας, ο Girard de Rèmy κατά τη διάρκεια μιας εμποροπανηγύρεως στο Λιβάδι των Βερβαίνων, χτύπησε με το κοντάρι του τον Έλληνα μεταξέμπορο Κορκόντηλο. Αυτός προκειμένου να εκδικηθεί για την προσβολή που του έγινε συνομώτησε με τον γαμπρό του Άνινο και με βυζαντινό φρούραρχο του Χελμού Λέοντα Μαυροπαπά και κατέλαβαν το κάστρο του Αγ. Γεωργίου των Σκορτών. Επίσης η περιοχή του Χελμού αναφέρεται σε χρυσόβουλο του 1320 που εξέδωσε ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ υπέρ της μονής Βροντοχίου του Μυστρά. 

Χρονολόγηση: σταυροφορική/ υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος-15ος αι.)

Οι οχυρώσεις της σταυροφορικής/ υστεροβυζαντινής περίοδου βρίσκονται στο υψηλότερο σημείο του λόφου, στο νοτιο τμήμα του οχυρού της αρχαιότητας. Το φρούριο έχει διαστάσεις περίπου 90μ. χ 60μ. Καταλάμβανε έκταση κατά πολύ μικρότερη του αρχαίου οχυρού. Αποτελείται από έναν εξωτερικό περίβολο και έναν εσωτερικό στην νοτιοδυτική πλευρά του πρώτου που περιέκλειε προφανώς την ακρόπολη. Ο εξωτερικός περίβολος ενισχυόταν κατά διαστήματα από στρογγυλούς πύργους. Ο εσωτερικός περίβολος προστατευόταν από τρεις πύργους, έναν στρογγυλό, έναν τριγωνικό, κι έναν μεγαλύτερο τετράγωνο που λειτουργούσε πιθανότατα ως ο κεντρικός πύργος του οχυρού. Εκτός των τειχών του μεσαιωνικού οχυρού κι εντός των αρχαίων τειχών υπάρχει μικρός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Κωνσταντίνο. Σύμφωνα με τους μελετητές το κάστρο πιθανόν κατασκευάστηκε από τους βυζαντινούς προς τα τέλη του 13ου αι.

Προστατεύεται από τον Ν. 3028/2002.

Bon Α., La Morée Franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la principauté d’ Achaie (1205-1430), Paris 1969, τόμ. 1: texte, 378, 516-518, 662-663, τόμ. 2: πίν. 161-163, 1.

Σφηκόπουλος Θ. Ι., Τα μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήνα 1968,245-246.