Εστέλλα, κάστρο

Το κάστρο εντοπίζεται σε φυσικό έξαρμα με υψόμετρο 1.008μ. στα νοτιοανατολικά του οροπεδίου Ξερόκαμπος και ανάμεσα στα χωριά Άγιος Ιωάννης και Άγιος Πέτρος. Το κάστρο έχει κατασκευαστεί σε στρατηγική θέση, στο δρόμο που ένωνε την Αργολίδα με την Λακωνία και τα παράλια της Κυνουρίας με την ενδοχώρα της Αρκαδίας.

Η ταύτιση του κάστρου απασχόλησε και προβλημάτισε τους ερευνητές από πολύ νωρίς. Δυσχερή έκανε την ταύτιση της θέσης Άστρος με το κάστρο, η παρουσία και άλλων σχετικών ονομασιών που αφορούν στα παράλια και στην ενδοχώρα της βορειοανατολικής Κυνουρίας με αποτέλεσμα οι όροι Άστρος, Αστρίτσι και Estella να συγχέονται σε χωρογραφικούς καταλόγους, παλαιούς χάρτες και αναφορές νεώτερων ιστορικών.

Σήμερα, το ορεινό αυτό κάστρο θεωρείται ότι είναι το οχυρό που αναφέρεται στο Αραγωνικό Χρονικό ως Estella ((μετάφραση της ελληνικής λέξης Άστρος) και έχει μείνει γνωστό με το δημώδες όνομα Κάστρο της Ωριάς, το οποίο απαντά και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, λόγω της λαϊκής παράδοσης σχετικά με την κατάληψή του.

Το κάστρο της Estella ανήκε στο μεσαιωνικό δρόγγο του Δραγαλέβου (Δραγαλεβός, Γαρδαλεβός, Δραγάλιγος και Δραγαλιβός), ο οποίος καταλάμβανε την ευρύτερη περιοχή γύρω από το Άστρος και αποτελούσε το βορειότερο τμήμα της σημερινής Κυνουρίας. Το 1463 πέρασε στα χέρια των Ενετών, ενώ το 1467 καταλήφθηκε από τους Τούρκους. Από την εποχή αυτή το κάστρο της Estella φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε, καθώς έπαψε να κατέχει στρατιωτική σημασία για τους Οθωμανούς μετά και την κατάληψή του.

Χρονολόγηση: σταυροφορική/υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος - 15ος αι.)

Το σχήμα του κάστρου ακολουθεί την φυσική διαμόρφωση του εδάφους, η δυτική πλευρά του οποίου είναι ομαλή και η ανατολική πιο κρημνώδης. Αποτελείται από δυο οχυρωματικούς περιβόλους που προστατεύουν τη δυτική πιο ευπρόσβλητη πλευρά, ενώ το εξωτερικό τείχος περιβάλει οικισμό και το εσωτερικό στην κορυφή του υψώματος την ακρόπολη. Η συνολική έκταση του κάστρου ανέρχεται περίπου στα 22 στρέμματα.

Στον εξωτερικό περίβολο αυτό δεν έχει εντοπιστεί είσοδος. Αντιθέτως, στον εσωτερικό, διακρίνεται η κύρια είσοδος της ακρόπολης, ενώ κοντά στο βόρειο άκρο του τείχους απαντά μια δεύτερη. Τέλος, ενδείξεις και για μια τρίτη είσοδο υπάρχουν στο νοτιοανατολικό τμήμα του τείχους. Το εξωτερικό τείχος είναι κατασκευασμένο από ξηρολιθιά. Οι λίθοι είναι επεξεργασμένοι, πλακοειδούς σχήματος. Η οχύρωση της ακρόπολης αποτελείται από λιθοδομή με ασβεστοκονίαμα. Εντός του περιβόλου απαντά πύργος επόπτευσης τετράγωνης κάτοψης που διασώζεται σε ύψος 3 μέτρα. Έχει κατασκευαστεί από λιθοδομή με ασβεστοκονίαμα, ενώ στη δυτική πλευρά του πύργου διακρίνεται χρήση πλίθων.

Εντός του εξωτερικού περιβόλου και εκτός του εσωτερικού, εντοπίζονται ίχνη οικισμού που αποτελούνται από αρκετές μονόχωρες ορθογώνιες κατασκευές από ξηρολιθιά. Ένα διώροφο κτίσμα μόνο ξεχωρίζει λόγω του προθαλάμου και των δυο χώρων που διαθέτει.

Στα γύρω χωριά σώζεται το τραγούδι της Ωριάς, το οποίο χόρευαν κυρίως κατά τις Απόκριες σε ρυθμό Τσάμικο. Το τραγούδι αυτό που μνημονεύεται από τον Buchon στο βιβλίο του “La Grece Continentale et la Moree”, αναφέρεται στην εξαπάτηση της όμορφης κόρης του καστελλάνου την περίοδο της εκπόρθησης του κάστρου από τους Τούρκους μισθοφόρους των Βυζαντινών. Η τύχη της βασιλοπούλας ποικίλει ανάλογα με τις παραλλαγές (Πετρόπουλος Δ., "Δημοτικά Ακριτικά Τραγούδια στην Πελοπόννησο", Πελοποννησιακά τ.Β’, 1957, 364-366).

Σαν της Ωργιάς το κάστρο

Κάστρο δεν είδα άλλο

Εκεί το πολεμούσανε

Χρόνους, μήνες δεκατρείς

Τούρκα θα γενής

Ένας κοντός Τουρκάκος έλεγε

Ότι είναι Ρωμιά

Μαξιλάρι εζώθηκε

Ανοίχτε μου της δόλιας της Αρετινής

Γιατί είμαι γκαστρωμένη

Και στο μήνα μου

Να έχετε το κρίμα μου

Όσο ν’ ανοίξη η πόρτα

Χίλιοι μύργιοι μπήκανε

Και ψυχούλα δεν αφήσανε

Τη βασιλοπούλα δε σκοτώσανε

Τη βάλαν σε βαρέλι

Και την κυλίσανε

Μα δεν πέθανε

(Πέππας 1990, 184-185)

Ακόμη...

«Όλα τα κάστρα τα είδα κι ούλα τα ’δειρα,

Σαν της Ωριάς το κάστρο κάστρο δεν είδα,

Να΄χει ασημένιες πόρτες κι αργυρά κλειδιά.

Τούρκοι το πολεμούσαν χρόνους δώδεκα,

Το κάστρο δεν πατιέται δίχως προδοσιά.

Κι ένας κοντοτουρκάκος και ρωμιογενής

Το μαξιλάρι εζώθη και γκαστρώθηκε΄

Το κάστρο τριγυρνάει και μοιρολογάει:

Ανοίχτε μου της δόλιας της Αρετιανής,

Γιατ’ είμαι γκαστρωμένη και στο μήνα μου.

Βασιλοπούλα το είδε και λυπήθηκε…

Όσο ν’ ανοίξει η πόρτα χίλιοι εμπήκανε

Κι όσο να καλανοίξει το πατήσανε.

Όλοι χυθήκαν στ’ άστρα, όλοι στα φλουριά

Κι εκείνος εις της κόρη που ’ναι στα γυαλιά…»

(Σαραντάκης 2006, 156)

Η κατάσταση διατήρησης του κάστρου σήμερα δεν είναι ιδιαιτέρως καλή. Το μνημείο προστατεύεται από τον Αρχαιολογικό Νόμο 3028/2002.

Καρποδίνη Ε., Κάστρα της Πελοποννήσου, Αθήνα 1993, 242-243

Μπάλλας Α., «Κάστρα της Κυνουρίας. Επισκόπηση των μεσαιωνικών κάστρων της Τσακωνιάς», Πελοποννησιακά ΚΣΤ΄ (2001-2002), 208-210

Κουσκουνάς Ι., «Η ίδρυση του φρουρίου ¨Άστρους¨», Θυρεάτις Γη (Ιστορία - Αρχαιολογία - Λαογραφία), Κουσκουνάς Ι. - Χασαπογιάννης Κ. - Κακαβούλιας Ι. (επιμ.), 1981, 168-171

Κουσκουνάς Ι., «Το Άστρος και τα γειτονικά μεσαιωνικά φρούρια», Θυρεάτις Γη (Ιστορία - Αρχαιολογία - Λαογραφία), Κουσκουνάς Ι. - Χασαπογιάννης Κ. - Κακαβούλιας Ι. (επιμ.), 1981, 175-177

Πέππας Ι., Μεσαιωνικές σελίδες της Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Αττικής, Αθήνα 1990, 178, 182-185

Ρωμαίος Α., Τοπογραφικά της Φραγκοκρατίας, Πελοποννησιακά Β΄(1957), 23-24

Σαραντάκης Π., Αρκαδία: Οι Ακροπόλεις – Τα Κάστρα & Οι πύργοι της σιωπηλά ερείπια μιας δοξασμένης γης, Αθήνα 2006, 152, 155-158

Σφηκόπουλος Ι., Τα Μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήνα 1968, 199-201

Buchon A., Nouvelles recherches historiques sur la principauté française de Morée et ses hautes baronies, v. 1, Paris 1843, 397

Buchon A., Recherches historiques sur la principauté francaise de Morée et ses hautes baronies, v. 1, Paris 1845, 65

Bees N., «Μνείαι του Άστρους κατά τους μέσους αιώνας», Byzantinische Zeitschrift 17 (1908), 92-105

Bon A., La Morée franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la Principauté d'Achaïe (1205-1430), Paris 1969, 73, 220, 280, 500, 515-516

Hopf Ch., Chroniques gréco-romanes inédites ou peu connues, publiées avec notes et tables généalogiques, Berlin, Weidmann, 1873, 202-203, 205-206

Zakythinos A., Le despotat grec de Morée. Histoire politique, Variorum Reprints, London 1975, 164