Εξαμίλιο τείχος

Το Εξαμίλιο Τείχος εκτεινόταν κατά μήκος του Ισθμού από τις ακτές του Σαρωνικού ως τον Κορινθιακό κόλπο.

Το Εξαμίλιο Τείχος, γνωστό και ως Ιουστινιάνειο, αποτελεί διατείχισμα μήκους 7.500μ. και πλάτους 3,00μ. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα οχυρωματικά έργα που πραγματοποιήθηκαν για την προστασία και άμυνα της Πελοποννήσου από τις βαρβαρικές επιδρομές της πρώιμης βυζαντινής περιόδου.

Αν και πολλές θα ήταν οι απόπειρες για την τείχιση του Ισθμού μέσα στους αιώνες, το μόνο επιβεβαιωμένο τείχος είναι αυτό των αρχών του 5^ου αι. που κατασκευάστηκε από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β΄ (408-451μ.Χ.) λόγω των επιδρομών του Αλάριχου. Σεισμοί του α΄ μισού του 6ου αιώνα προκάλεσαν καταστροφές και εξασθένηση του τείχους, γεγονός που οδήγησε στην ανακατασκευή του από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό μεταξύ του 548-560 μ.Χ. Στους αιώνες που ακολούθησαν, το τείχος επισκευάστηκε αρκετές φορές ακόμη, καταδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο την ιδιαίτερη σημασία που κατείχε για την προστασία και τον έλεγχο της Πελοποννήσου, αλλά και την μέριμνα της κεντρικής εξουσίας για τη συνέχιση της χρήσης του για διάστημα μεγαλύτερο των 1.000 ετών.

Αν και λιγοστά είναι τα στοιχεία για την χρήση του Εξαμιλίου Τείχους για την προστασία της Πελοποννήσου κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο, μαρτυρίες ωστόσο έχουμε από τον ύστερο 14ο αιώνα, όπου η απειλητική παρουσία των Τούρκων κατέστησε αναγκαία την επιδιόρθωση του τείχους. Ο δεσπότης του Μυστρά, Θεόδωρος Α΄, ήταν ο πρώτος που την σχεδίασε χωρίς ωστόσο να την πραγματοποιήσει. Η επισκευή έγινε τελικά από τον αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγο το 1415. Το Εξαμίλιο Τείχος υπέστη ωστόσο  εκτεταμένες καταστροφές από τους Οθωμανούς με επικεφαλής τον Τουραχάν το 1431. Το 1443 ο δεσπότης του Μυστρά και μελλοντικός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος και ο Ιωάννης Καντακουζηνός, διοικητής της Κορίνθου, επιδιόρθωσαν το τείχος, αλλά τρία χρόνια αργότερα το Τείχος υποχώρησε στους βομβαρδισμούς των Οθωμανών του σουλτάνου Μουράτ Β΄. Το 1452, παρά την υπεράσπιση του Τείχους από τους Βυζαντινούς, οι Οθωμανοί προχώρησαν στην οριστική κατάκτηση της περιοχής. Μια ακόμη απόπειρα πρόχειρης επισκευής σημειώθηκε το 1462 από τους Βενετούς στο πλαίσιο των προσπαθείων τους για την αντιμετώπιση των Οθωμανών. Στο τέλος του 17^ου αι., οι Βενετοί θέλησαν να προχωρήσουν σε εκ νέου επιδιόρθωση του Τείχους, η οποία ωστόσο δεν πραγματοποιήθηκε εξαιτίας οικονομικών λόγων.

Χρονολόγηση: πρωτοβυζαντινή περίοδος (4ος -7ος αι.), μεταβατικοί χρόνοι (7ος – 9οςαι.), μεσοβυζαντινή περίοδος (9ος – αρχ. 13ου αι.), σταυροφορική / υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος – 15ος αι.), οθωμανική / ενετική περίοδος (15ος – 19ος αι.)

Το τείχος είχε πλάτος 3μ. και ενισχυόταν στα πιο ευάλωτα σημεία του με τετράπλευρους πύργους που εξείχαν της τειχογραμμής κατά ίσα περίπου μεσοδιαστήματα και μέχρι σήμερα φτάνουν σε αριθμό τους 67. Το Τείχος ενισχυόταν εξίσου και από τάφρο που είχε ανοιχτεί, όπως επιβεβαιώνεται σε ορισμένα σημεία, σε απόσταση 8-10μ.  από την οχυρωματική γραμμή.

Το Τείχος ήταν θεμελιωμένο απ' ευθείας επί του φυσικού βράχου και ακολουθούσε την φυσική διαμόρφωση του εδάφους. Στην εξωτερική όψη είχαν χρησιμοποιηθεί λαξευτοί δόμοι από κορινθιακό ψαμμίτη, ενώ ιδιαίτερη είναι η άφθονη χρήση αρχαίου οικοδομικού υλικού, καθώς μερικοί από τους δόμους που φέρουν κυμάτια, γλυφές, αναθυρώσεις και τόρμους συνδέσμων προέρχονται πιθανότατα από το γειτονικό ιερό του Ισθμίου Ποσειδώνα. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη όπως βάσεις, σπόνδυλοι, κορμοί κιόνων, τμήματα επιστυλίων με κοιλόκυρτα κυμάτια, τμήματα γείσων με γεισίποδες, κ.α. Επίσης, είχε εφαρμοστεί η "έμπλεκτος" τεχνική, με τους εγκάρσια τοποθετημένους δόμους που συνδέουν την όψη του τείχους με τον πυρήνα, ο οποίος αποτελούταν από λίθους και κονίαμα, παρεμποδίζοντας με αυτό τον τρόπο αποσπάσεις και καταρρεύσεις.

Η εσωτερική πλευρά του Τείχους ήταν κατασκευασμένη από αμελή τοιχοποιία με πλατείς αρμούς, ενώ χαρακτηριστικά είναι τα μυστρίσματα στο κονίαμα με διακοσμητικά θέματα όπως διπλές γραμμές σε οριζόντια, κάθετη ή διαγώνια διάταξη, τρίγωνα, εμπίεστους κύκλους και ιχθυάκανθα.

Ποικιλία παρατηρείται στην κατασκευή των πύργων, καθώς ορισμένοι κατασκευάστηκαν όπως το Τείχος, με δυο όψεις και πυρήνα, ενώ σε άλλους απουσιάζει ο πυρήνας, γεγονός που μαρτυρεί την ύπαρξη διαφορετικών συνεργείων.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και περί τα μέσα της δεκαετίας του 2000, στο πλαίσιο μεγάλων δημόσιων έργων, πραγματοποιήθηκαν ανασκαφικές έρευνες και εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης στις θέσεις Γαλότα και Παλαιά Στρατώνα. Σε σωστικές ανασκαφικές έρευνες αποκαλύφθηκαν τμήματα του τείχους σε δύο σημεία της περιοχής της Ποσειδωνίας, κοντά στο άκρο του Τείχους προς τον Κορινθιακό. Επίσης από την 25^η Ε.Β.Α. ολοκληρώθηκε η οριοθέτηση ζωνών προστασίας Α και Β στο Ιουστινιάνειο Τείχος, ενώ εκπονείται μελέτη σχετικά με την αποτύπωση, επισήμανση παθολογίας, διάγνωση φθορών και πρόταση επισκευής, αποκατάστασης και ανάδειξης τμήματος του Εξαμίλιου Τείχους στη θέση Ίσθμια, Δήμου Λουτρακίου – Περαχώρας, τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου στη θέση αυτή, με τελικό στόχο την προστασία, ανάδειξη και προβολή του μνημείου.

Το Τείχος και το Ιουστινιάνειο φρούριο που περιλαμβάνει προστατεύεται από τις εξής Υπουργικές Αποφάσεις: ΥΑ 70262/2890/2-9-1958, ΦΕΚ 255/Β/18-9-1958, ΥΑ 15794/19-12-1961, ΦΕΚ 35/Β/2-2-1962, ΥΑ 15904/24-11-1962, ΦΕΚ 473/Β/17-12-1962, ΥΑ 16523 π.ε./23-1-1965, ΦΕΚ 134/Β/20-2-1965, ΥΑ 11707/14-6-1966, ΦΕΚ 429/Β/8-7-1966, ΥΑ 21011 π.ε./13-1-1971, ΦΕΚ 58/Β/25-1-1971.      Στον κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο του Eξαμιλίου περιλαμβάνονται ο I.N. Aγ. Iωάννη και το Nεκροταφείο Iσθμίας.

Αθανασούλης Δ. -  Αθανασούλα Μ.-  Μανωλέσσου Ελ.- Μελέτη Π. , «Σύντομη επισκόπηση της αρχαιολογικής έρευνας μεσαιωνικών καταλοίπων Κορίνθου», Πρακτικά του Η΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Κόρινθος 26-28 Σεπτεμβρίου 2008), Αφιέρωμα στην Αρχαία Κόρινθο, Αθήναι 2010, 167-170

Αθανασούλης Δ. – Μανωλέσσου Ε., «Η μεσαιωνική Κορινθία», The Corinthia and the Northeast Peloponnese. Topography and History from Prehistoricn Times until the End of Antiquity. Proceedings of the International Conference organized by the Directorate of Prehistoric and Classical Antiquities, and the German Archaelogical Institute, Athens, held at Loutraki, March 26 – 29, 2009,  München 2013, 538

Πάλλας Δ. , ΑΔ 17 (1961-1962), Χρονικά, 78-83

Σκαρμούτσου Κ., ΑΔ 47 (1992), 164-166

Σκαρμούτσου Κ., ΑΔ 52 (1997), Χρονικά Β1΄, 337-340

Σκαρμούτσου Κ., «Νεότερες ανασκαφικές έρευνες στο Ιουστινιάνειο τείχος στην Κόρινθο», Α΄ Αρχαιολογική Σύνοδος Νότιας και Δυτικής Ελλάδος, Πάτρα 9-12 Ιουνίου 1996, Πρακτικά, Αθήνα 2006, 389-394

Gregory T., “The Late Roman Wall at Corinth”, Hesperia 48 (1979), 264-280

Gregory T., Isthmia V, Τhe Hexamilion and the Fortress, Princeton, New Jersey 1993

Jenkins R. - Megaw H., ‘Researchers at Isthmia’, The Annual of the British School at Athens 32 (1931-1932), 68-89