Ίρια, πυργόσπιτο

Εντός του σύγχρονου οικισμού των Ιρίων και στην κορυφή λόφου, κοντά στο ναό της Παναγίας, σώζονται τα λείψανα πυργόσπιτου.

 Η ιστορία της περιοχής των Ιρίων φαίνεται πως ξεκινά από την αρχαιότητα, όπως άλλωστε φανερώνει η αρχαία ονομασία Εἲρη από την οποία προέρχονται τα Ίρια.

Καθώς η περιοχή των Ιρίων και της Κάντιας ήταν εύφορη διαχρονικά κατείχε ιδιαίτερη σημασία για τους κατακτητές της. Μάλιστα, κατά την περίοδο της α΄ ενετοκρατίας (1389-1540) διεκδικήθηκε σθεναρά από τους Οθωμανούς, μέχρι να την καταλάβουν το 1540 έως το 1686. Στη συνέχεια πέρασε ξανά στα χέρια των Ενετών, όπως μαρτυρεί και η σχετική αναφορά στην απογραφή Grimani του 1700. Η περιοχή αυτή ανακατελήφθη το 1715 από τους Οθωμανούς, οι οποίοι την κράτησαν στην κατοχή τους μέχρι την απελευθέρωσή της στα χρόνια της Επανάστασης, το 1822.

Το 1826 η προσωρινή διοίκηση της Ελλάδος πούλησε σε δημοπρασία την περιοχή των Ιρίων έναντι μεγάλου χρηματικού ποσού με σκοπό την ανεύρεση πόρων για την υπεράσπιση του Μεσολογγίου. Σύμφωνα με το σχετικό έγγραφο του τότε Υπουργείου της Οικονομίας, γίνεται αναφορά σε δυο χωριά που συνθέτουν τον οικισμό. Το πρώτο βρισκόταν γύρω από το ναό του Αγ. Νικολάου και το δεύτερο γύρω από το ναό της Παναγίας.

Χρονολόγηση: Οθωμανική/ενετική περίοδος (15ος – 19ος αι.)

Το πυργόσπιτο στον οικισμό του ναού της Παναγίας έχει ορθογώνια κάτοψη. Μεγάλο μέρος της ανωδομής του έχει καταπέσει και ως εκ τούτου ο αριθμός των ορόφων που διέθετε παραμένει υποθετικός. Στη θέση όπου θα βρισκόταν η λίθινη σκάλα πρόσβαση με την κινητή γέφυρα, υπάρχει πλέον η δεξαμενή νερού του υδραγωγείου του οικισμού. Η τοιχοποιία του κτηρίου αποτελείται από αργολιθοδομή με παχιές στρώσεις κονιάματος και τμήματα τούβλων, καθώς και επιμελημένους ακρογωνιαίους λίθους.

 Τα ανοίγματα στο θολοσκεπές ισόγειο και στον όροφο αποτελούν μεταγενέστερες επεμβάσεις στο κτήριο. Διακρίνονται επίσης τυφεκιοθυρίδες που εξωτερικά διαμορφώνονται σε σχισμή και εσωτερικά διευρυμένες. Τέλος, η είσοδος του ορόφου σώζει διαμόρφωση που υποδηλώνει την ύπαρξη κινητής γέφυρας ως μέσο πρόσβασης στο κτίσμα.

Τo μνημείo προστατεύεται από τον Αρχαιολογικό Νόμο 3208/2002. Η κατάσταση διατήτησης του είναι κακή, καθώς έχει καταπέσει μεγάλο τμήμα της ανωδομής του.

Δημακόπουλος Ε.Ι., «“Πύργοι”: οι οχυρές κατοικίες της προεπαναστατικής Πελοποννήσου», Scripta Minora. Έρευνες στην αρχιτεκτονική και έργα για τη συντήρηση των μνημείων, Αθήνα 2005 (Αναδημοσίεση από Πρακτικά του Γ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Καλαμάτα, 8-15 Σεπτεμβρίου 1985), τ. Α΄, Αθήνα 1987-1988, 297

Παναγιωτόπουλος Β., Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου, Αθήνα 1987, 235

Πέππας Ι., Μεσαιωνικές σελίδες της Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Αττικής, Αθήνα 1990, 286

Χρονοπούλου – Ζαμενοπούλου Ν., Πυργόσπιτα σε μικρούς οικισμούς στην περιοχή της Ναυπλίας, Αθήναι 1977, 7-11

Leake W. M., Peloponnesiaca: A Supplement to Travels in the Moréa, London 1846, 293