Παλιόχωρας Καλτεζών

Βρίσκεται σε φυσικά οχυρή τοποθεσία, στο εσωτερικό του περάσματος της Λαγκάδας (άνω χειμαρρώδης ρους του Ευρώτα), που ενώνει την Αρκαδία με την Λακωνία. Πιο συγκεκριμένα τοποθετείται ανάμεσα στον οικισμό Αγριακόνας και μονής Αγίου Νικολάου Καλτεζών. Κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο προάσπιζε  μαζί με το κάστρο του Χελμού  και αυτό του Λογκανίκου το κέντρο του Δεσποτάτου του Μορέως, το Μυστρά. Η Παλιόχωρα των Καλτεζών καθώς αποτελείται από το φρούριο του Άη Γιώργη, την Πάνω Χώρα, την Μπροστινή Παλιόχωρα και την Κάτω Χώρα με την ακρόπολή της, ουσιαστικά εκτείνεται σε πέντε περιοχές.

Η Παλαιόχωρα των Καλτεζών είναι κτισμένη σε χώρο όπου έχουν βρεθεί αρχαίες αρχαιολογικές ενδείξεις, ενώ κεραμικό θραύσμα έχει τοποθετηθεί, με επιφύλαξη, στα χρόνια της Ύστερης Αρχαιότητας ή στην Παλαιοχριστιανική περίοδο.   Κρίνοντας από τη σλάβικη προέλευση του ονόματος Καλτεζές, έχει υποτεθεί ότι η τοποθεσία όπου εντοπίζονται τα οικιστικά αμυντικά λείψανα ίσως είλκυσε αρχικά σλαβικό νομαδικό πληθυσμό και στη συνέχεια η ανάγκη ελέγχου αυτών οδήγησε στην εγκατάσταση και βυζαντινού πληθυσμού.

Μετά την φράγκικη κατάκτηση της Πελοποννήσου, η περιοχή της Πάνω Χώρας έχασε τη σημασία της, και ίσως εγκαταλείφθηκε εν αντιθέσει με την περιοχή της καθαυτό Παλιόχωρας οι αμυντικές εγκαταστάσεις της οποίας ενισχύθηκαν. Αυτή την περίοδο οι Καλτεζές ίσως ονομάζονταν, Caf Celle. Προς τα τέλη όμως της υστεροβυζαντινής περιόδου οι Καλτεζές εγκαταλείφθηκαν και ερειπώθηκαν.

Χρονολόγηση: Mεσοβυζαντινή περίοδος (9ος – αρχ. 13ου αι.), σταυροφορική / υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος – 15ος αι.)

Η παρακολούθηση του πολεοδομικού ιστού και της μορφολογίας της αρχιτεκτονικής των διάσπαρτων στο χώρο ερειπίων των Καλτεζών καθίσταται δυσχερής εξαιτίας της φυσικής διαμόρφωσης της ίδιας της θέσης αλλά και λόγω της αναπτυχθείσης βλάστησης. Παρόλα αυτά έχουν εντοπιστεί λείψανα που κάλυπταν όλες τις δραστηριότητες του καθημερινού βίου.

Δύο είναι τα κυρίαρχα αμυντικά οχυρωματικά έργα που προστάτευαν τις οικιστικές εγκαταστάσεις της κυρίως Παλιόχωρας, της Μπροστινής Παλιόχωρας και της Πάνω Χώρας. Πρόκειται για το φρούριο του Αγίου Γεωργίου και την ακρόπολη της καθαυτό Παλιόχωρας στο υψηλότερο σημείο της οποίας βρίσκεται ο κεντρικός πύργος, που περιβάλλεται από τείχος, και είναι γνωστό ως «Κάστρο».  Η άμυνα των νοτίων και πλέον ευπρόσβλητων σημείων της κάτω-κυρίως Παλιόχωρας ενισχυόταν από πρόσθετο τείχος. Οι οικιστικές εγκαταστάσεις περιλάμβαναν οικίες με βοηθητικούς χώρους, έναν κεντρικό οδικό άξονα που διέσχιζε τον τριμερή οικισμό και ο οποίος από ένα σημείο και έπειτα γίνεται πλακόστρωτο, αποθηκευτικούς χώρους, κινστέρνες, τεχνικά έργα όπως άνδηρα, αλώνια. Στο χώρο έχουν εντοπιστεί λείψανα πολλών μικρών, ναών, όπως για παράδειγμα του Ταξιάρχη. Από τους ναούς αξίζει ακόμη να αναφερθεί ένα πιο σύνθετο σύνολο, η Παναγία η Μεσοσπορίτισσα.

Η κύρια πρόσβαση γινόταν από την πλέον ομαλή πλευρά η οποία βρίσκεται βόρεια του οικισμού, από την πλευρά της μονής των Καλτεζών. Ο κεντρικός οδικός άξονας φθάνει μέχρι την είσοδο του «Κάστρου», της ακρόπολης της κυρίως Παλιόχωρας, η προσπέλαση της οποίας είναι ιδιαίτερα στενή. Αξίζει να αναφερθεί ότι το φυσικά στενό μονοπάτι έχει δεχθεί επεμβάσεις για τη διαμόρφωσή του.

Το κάστρο προστατεύεται από τον Ν.3028/2002

Βελισσαρίου 1982-83: Βελισσαρίου Π., «Του Χελμού τα μέρη. Α΄. «Παλιόχωρα» Καλτεζών (Δευτέρα προκαταρκτική ανακοίνωσις)», Πρακτικά του Α΄ Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Μελετών (Μολάοι, 5-7 Ιουνίου 1982), Αθήνα 1982-83, 273-280 (= Πελοποννησιακά, Παράρτημα 9).

Βελισσαρίου-Πετρονώτης 1981:Βελισσαρίου Π. – Πετρονώτης Α.,  “Παλαιόχωρα Καλτεζών”. Προκαταρκτική ανακοίνωση έρευνας, Fondation Européene de la Science. Activité Byzantine. Rapports de Missions effectuées en 1981, Αθήνα 1981, Paris 1982, 5-42.

Σαραντάκης 2006: Σαραντάκης Π., Αρκαδία. Οι ακροπόλεις, τα κάστρα και οι πύργοι της, σιωπηλά ερείπια μιας δοξασμένης γης, Αθήνα 2006, 47-49.