Καστάνιτσα, πυργόσπιτα

Ο ορεινός οικισμός της Καστάνιτσας βρίσκεται κτισμένο σε υψόμετρο 840μ, εκατέρωθεν της κοιλάδας που σχηματίζεται στα ανατολικά του όρους Πάρνωνα (Μαλεβός). Η περιοχή κατείχε στρατηγική θέση, καθώς από τον αυχένα Ανανία στην κορυφογραμμή του Πάρνωνα περνούσε η οδός που ξεκινούσε από την Αργολίδα, διέσχιζε την Κυνουρία και κατέληγε στην Λακωνική πεδιάδα. Από τον πύργο που βρίσκεται στο βόρειο άκρο του οικισμού μπορεί κανείς να έχει πανοραμική θέα που φτάνει μέχρι τον Αργολικό Κόλπο.

Τόσο ο Πολύβιος, όσο και ο Παυσανίας αναφέρονται σε οικισμό με την ονομασία Πενταλών, ερείπια του οποίου έχουν εντοπιστεί στην ευρύτερη περιοχή της Καστάνιτσας. Σύμφωνα με την παράδοση, η Καστάνιτσα προέρχεται από τη συνένωση του πρώιμου αυτού οικισμού με τον οικισμό Μπεζενίκο ή Μπεντενίκο. Η θέση αναφέρεται για πρώτη φορά ως Καστάνιτζα σε Χρυσόβουλλο του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου του 1293 προς τον Μητροπολίτη Μονεμβασίας, ενώ μια ακόμη αναφορά ως Καστάνιτσα απαντά σε αργυρόβουλο του 1430 και του 1437 του Δεσπότη Θεόδωρου Παλαιολόγου, σχετικό με τα διοικητικά και οικονομικά προνόμια των κατοίκων της Μονεμβασιάς.

Όπως πληροφορούμαστε από τον κατάλογο των μεσαιωνικών κάστρων του 1467, η Καστάνιτσα ανήκε στις περιοχές κυριαρχίας των Ενετών. Το 1540 ο οικισμός καταλήφθηκε από τους Τούρκους, ενώ το 1685 επέστρεψε στα χέρια των Ενετών. Αναφορά της θέσης ως Castanizza συναντάμε εξίσου στην ενετική απογραφή του 1704, αν και περιλαμβάνεται λανθασμένα στην επαρχία του Μυστρά, καθώς ανήκε στην επαρχία Χρυσάφων. Τον οικισμό επισκέφτηκε στις αρχές του 19^ου αι. ο Leake, ο οποίος μετέφερε τις εντυπώσεις τους από τα τριώροφα πυργόσπιτα της Καστάνιτσας και την τσακώνικη διάλεκτο που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της.

Στη βόρεια άκρη του οικισμού στέκονται ερείπια πύργου, κτισμένου πιθανώς από τους Βυζαντινούς του Δεσποτάτου του Μυστρά. Ο πύργος είναι γνωστός ως «Πύργος του Καψαμπέλη» και πήρε το όνομά του από τον καπετάνιο Γιάννη Καψαμπέλη, ο οποίος το 1826 οχυρώθηκε σε αυτόν με τους συναγωνιστές του για να αποκρούσει την επίθεση του Ιμπραήμ.

Χρονολόγηση: Πύργος: σταυροφορική / υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος – 15ος αι.) / Πυργόσπιτα: Οθωμανική/ενετική περίοδος (15ος – 19ος αι.).

Ο οικισμός διατηρεί παραδοσιακό χαρακτήρα με πυργόσπιτα που φέρουν στέγη καλυμμένη από τοπικό σχιστόλιθο. Τα πυργόσπιτα διαθέτουν τρεις ορόφους, μικρούς ξύλινους εξώστες, σχετικά μικρά ανοίγματα, ενώ σε ορισμένα διακρίνονται τυφεκιοθυρίδες.

Εκτός από τα πυργόσπιτα, αξίζει να αναφερθούμε στον πύργο που υπάρχει στην κορυφή του απότομου βράχου στη βόρεια είσοδο του οικισμού. Ο πύργος διέθετε τρεις ορόφους και επισκευάστηκε το 1821 από τον αγωνιστή Γιάννη Τσολίνα, εποχή που προστέθηκαν στον πύργο τυφεκιοθυρίδες. Ωστόσο το κτήριο ανατινάχθηκε την εποχή του Εμφυλίου πολέμου και το μεγαλύτερο μέρος του επισκευάστηκε μεταγενέστερα. Νεώτερο τοιχίο περιβάλλει το δυτικό τμήμα του πλατώματος του βράχου.   

Σύμφωνα με την ΥΑ 11707/14-6-1966 - ΦΕΚ 429/Β/8-7-1966, ΥΑ 10977/16-5-1967 - ΦΕΚ 352/Β/31-5-1967 η Καστάνιτσα και η ευρύτερη περιοχή σε αυτήν έχουν χαρακτηριστεί ως παραδοσιακός οικισμός.

Μπάλλας Α., «Κάστρα της Κυνουρίας. Επισκόπηση των μεσαιωνικών κάστρων της Τσακωνιάς», Πελοποννησιακά ΚΣΤ΄ (2001-2002), 201-204

Παναγιωτόπουλος Β., Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου, Αθήνα 1987, 169, 286, 309

Πάρνωνας. Το Άγιον Όρος της Πελοποννήσου, Ένθετο Τύπου της Κυριακής 2 Ιουνίου 2013, 12

Πέππας Ι., Μεσαιωνικές σελίδες της Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Αττικής, Αθήνα 1990, 174

Πολιτιστικός Χάρτης Αρκαδίας, ΠΙΟΠ, 1997, 16-17

Σαραντάκης Π., Αρκαδία: Οι Ακροπόλεις – Τα Κάστρα & Οι πύργοι της σιωπηλά ερείπια μιας δοξασμένης γης, Αθήνα 2006, 165-166

Σφηκόπουλος Ι., Τα Μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήνα 1968, 204

Hopf Ch., Chroniques gréco-romanes inédites ou peu connues, publiées avec notes et tables généalogiques, Berlin, Weidmann, 1873, 206

Lambrou Sp., “Die erste Erwaehnung von Astros, Leonidion und Areia”, Byzantinische Zeitschrift 2 (1893), 73

Leake W. M., Travels in the Morea. With a map and plans, v. II, London 1830, 503-504