Καστράκι Μελιγούς

Το κάστρο βρίσκεται σε χαμηλό λόφο, στη θέση Καστράκι, νοτιοανατολικά του οικισμού Χειμερινή Μελιγού και εποπτεύει τον κάμπο του Άστρους και τμήμα του Αργολικού Κόλπου.

Ανθρώπινη παρουσία στη θέση εντοπίζεται από τα μυκηναϊκά έως και τα νεώτερα χρόνια. Διαφορετικές θεωρίες έχουν τεθεί από τους μελετητές σχετικά με τον συσχετισμό της θέσης αυτής με την ακρόπολη κάποιου πολίσματος, όπως της αρχαίας Θυρέας. Στο λόφο έχουν βρεθεί αρχιτεκτονικά λείψανα ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Ως προς το βυζαντινό παρελθόν της περιοχής, αρχαιολογικά ευρήματα επιβεβαιώνουν την ύπαρξη πρωτοβυζαντινής φάσης, ενώ ο εντοπισμός ναού του τέλους του 11ου-12ου αι. στη θέση Σαββανάς υποδηλώνει την αύξηση του χριστιανικού πληθυσμού στην περιοχή, όπως άλλωστε πιστοποιείται και από την ίδρυση νέων επισκοπών στα τέλη του 11ου αι. στην κεντρική Αρκαδία. Τέλος, στο λόφο είχε κατασκευαστεί πυργόσπιτο μεταβυζαντινών χρόνων που επιβεβαιώνει τη διαχρονική χρήση του χαμηλού λόφου.

Χρονολόγηση: πρωτοβυζαντινή περίοδος (4ος -7ος αι.), μεσοβυζαντινή περίοδος (9ος – αρχ. 13ου αι.), σταυροφορική / υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος – 15ος αι.), οθωμανική / ενετική περίοδος (15ος – 19ος αι.)

Στα βόρεια και ανατολικά του λόφου διασώζεται τμήμα αρχαίας οχύρωσης, ενώ στην ανατολική απότομη πλαγιά εντοπίζεται αναλημματικός τοίχος πιθανώς ρωμαϊκής περιόδου. Κατά την εποχή αυτή σημειώθηκε ισοπέδωση και νέα διαμόρφωση του πλατώματος του λόφου. Τμήματα μεσαιωνικού τείχους εντοπίζονται στην ανατολική και δυτική πλευρά του λόφου. Το τείχος είναι κατασκευασμένο από αδρά λαξευμένους λίθους, σχετικά μεγάλων διαστάσεων με παρεμβολή κεράμων και κονιάματος.

Στα βορειοδυτικά του πλατώματος απαντούν τοίχοι κτίσματος πιθανώς όψιμων ελληνιστικών χρόνων, ενώ στο κέντρο βρίσκεται ο ναός των Αγίων Αποστόλων. Ο μονόχωρος καμαροσκεπής ναός σύμφωνα με επιγραφή ανεγέρθηκε το έτος 1611 από τους μοναχούς Παλαιοπαναγιάς και ανήκε στη Μονή Ελεούσας (Παλαιοπαναγιά). Ο ναός φέρει εντοιχισμένους δυο ακέραιους ρωμαϊκούς βωμούς και τμήματα ενός τρίτου, ενώ ένας ακόμη βωμός έχει ενσωματωθεί στην Αγία Τράπεζα. Στην τοιχοποιία έχουν εντοιχιστεί εξίσου αρχιτεκτονικά μέλη πρωτοβυζαντινής εποχής, γεγονός που υποδηλώνει την ύπαρξη παλαιοχριστιανικού ναού στην περιοχή. Επίσης, στο ναό διασώζονται λιγοστά τμήματα τοιχογραφιών λαϊκού χαρακτήρα, χρονολογούμενα πιθανώς στον 17^ο-18^ο αι.

Στα δυτικά του πλατώματος, υπάρχει ακόμη ερειπωμένο οχυρό κτίσμα που εδράζει τη δυτική του πλευρά στο μεσαιωνικό τείχος. Στο πλάτωμα υπάρχουν εξίσου δυο πλακόστρωτα αλώνια, ίχνη κτισμάτων και διώροφο πυργόσπιτο. Οι εγκαταστάσεις αυτές μαζί με το ναό αποτέλεσαν το 1612 μετόχι της Μ. Αγίας Τριάδας Μελιγούς, σύμφωνα με σιγίλιο του Πατριάρχη Νεόφυτου του Β’.

Το πυργόσπιτο χρονολογείται πιθανώς στον 17^ο - 18^ο αι. Είσοδος ανοιγόταν στη βόρεια πλευρά του ισογείου, το οποίο αποτελείται από θολωτούς χώρους. Στους τοίχους του ισογείου ανοίγονται τυφεκιοθυρίδες. Η πρόσβαση στον όροφο εξασφαλιζόταν από εξωτερική κτιστή κλίμακα που σχηματιζόταν επάνω από θολοσκεπή χώρο. Στον όροφο διακρίνονται δυο κύριοι χώροι διαμονής με εστία στον ένα από αυτούς και με ερμάρια στο πάχος της τοιχοποιίας, η οποία αποτελείται από αργολιθοδομή με χρήση πλίνθων και συνδετικό κονίαμα.

Το Καστράκι Μελιγούς έχει χαρακτηριστεί ως αρχαιολογικός χώρος με την ΥΑ 16875/694/07.02.1958 - ΦΕΚ 54/Β/25.02.1958, ο οποιος αναοριοθετήθηκε στη συνέχεια με την ΥΑ ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Β1/Φ50/23502/1045/17.03.2009 - ΦΕΚ 132/ΑΑΠ/27.03.2009. Η κατάσταση διατήρησης του τείχους είναι αρκετά κακή σε αντίθεση με την πολύ καλή κατάσταση στην οποία σώζεται ο ναός. Επίσης, μέτρια είναι η κατάσταση διατήρησης του πυργόσπιτου.

Αντωνακάτου Ντ. – Μαύρος Τ., Ελληνικά Μοναστήρια. Πελοπόννησος, τ. Β΄, Μονές Αρκαδίας, Αθήνα 1979, 284-286

Κόντη Β., «Συμβολή στην Ιστορική γεωγραφία της Αρκαδίας (395-1209)», Βυζαντινά Σύμμεικτα 6 (1985), 91-124, 93-94, 110

Κουσκουνάς Ι., «Κάθοδος σλαβικών φύλων Μηλιγγών και Εζεριτών στην Πελοπόννησο», Θυρεάτις Γη (Ιστορία - Αρχαιολογία - Λαογραφία), Κουσκουνάς Ι. - Χασαπογιάννης Κ. - Κακαβούλιας Ι. (επιμ.), 1981, 162

Πέππας Ι., Μεσαιωνικές σελίδες της Κορινθίας και Μορέως, χ.χ., 178

Πάντου Ε., «Η βυζαντινή Αρκαδία ως τη φράγκικη κατάκτηση», Αρκαδία. Τόπος – Χρόνος – Άνθρωποι, 2010, 112-113

Σαραντάκης Π., Αρκαδία: Οι Ακροπόλεις – Τα Κάστρα & Οι πύργοι της σιωπηλά ερείπια μιας δοξασμένης γης, Αθήνα 2006, 162

Φάκλαρης Β., Αρχαία Κυνουρία. Ανθρώπινη δραστηριότητα και περιβάλλον, Αθήνα 1990, 104-105