Παράλιο Άστρος

Το Παράλιο Άστρος απέχει 4χλμ. από το Άστρος. Το κάστρο βρίσκεται σε κορυφή στο νότιο τμήμα του λόφου «Νησί» του Παράλιου Άστρους βόρεια του οικισμού. Η θέση του κάστρου εξασφάλιζε τον έλεγχο των δρόμων που οδηγούσαν στα Δολιανά, στο Άστρος και στο Λεωνίδιο. Η στρατηγική σημασία της θέσης ενισχυόταν και από την άμεση επικοινωνία με το λιμάνι και τη θέα προς ολόκληρο τον Αργολικό κόλπο.

Στη βόρεια πλευρά του λόφου εντοπίζονται τα κατάλοιπα αρχαίου τείχους της Ακρόπολης της Θυρέας. Από πολύ νωρίς, η θέση μαρτυρείται ως «Άστρο-Άστρος» λόγω του αστεροειδούς σχήματος του ακρωτηρίου στο οποίο κτίστηκε, ενώ γνωστή είναι και η ονομασία του λόφου ως «Νησί». Παλαιότερα ονομαζόταν εξίσου και Σκάλα του Άστρους.

Η ταύτιση της θέσης Άστρος και του κάστρου της, καθώς και ο συσχετισμός τους με τις ονομασίες Αστρίτσι και Estella [=Άστρος (ελλ.)] δημιούργησε σύγχυση στους ιστορικούς και χαρτογράφους του παρελθόντος, αλλά και σε νεώτερους ερευνητές. Το κάστρο στο παράλιο Άστρος συγχεόταν κυρίως με το κάστρο Estella, το οποίο σύμφωνα με το Αραγωνικό Χρονικό ανεγέρθηκε το 1256 από τον Γουλιέλμο Βιλλεαρδουίνο για τον έλεγχο των ατίθασων Τσακώνων. Ωστόσο, το κάστρο Estella έχει πλέον ταυτιστεί με το οχυρό στο Ξεροκαστέλλι στην ορεινή ενδοχώρα της βορειοανατολικής Κυνουρίας.

Έχει υποστηριχθεί ότι στη θέση του κάστρου του Παράλιου Άστρους είχε προηγηθεί μεσαιωνικό κάστρο, υπόθεση που λόγω απουσίας επαρκών στοιχείων δεν γίνεται να επιβεβαιωθεί. Η μελέτη των καταλοίπων του κάστρου επιτρέπει τη διάκριση δυο οικοδομικών φάσεων. Η πρώτη φάση αφορά στην περίοδο μεταξύ του 17^ου αι. και του τέλους του 18^ου αι. Ίσως μάλιστα να σχετίζεται με την ανακατάληψη της περιοχής το 1715 από τους Οθωμανούς και την οικοδομική τους δραστηριότητα για τον έλεγχο τοπικών κινημάτων. Η δεύτερη οικοδομική περίοδος εντοπίζεται από το 1824 και 1825, εποχή που το κάστρο ενισχύθηκε και κατοικήθηκε από τους μυημένους στην Φιλική Εταιρία εύπορους έμπορους του εξωτερικού, αδερφούς Ζαφειρόπουλους.

Σημαντική στιγμή για την ιστορία του κάστρου αποτελεί η μάχη στις 5-6 Αυγούστου 1826, όπου οι αγωνιστές υπό τον Παναγιώτη Ζαφειρόπουλου αντιμετώπισαν ηρωικά τον στρατό του Ιμπραήμ, τον οποίο ηγούταν ο Σουλεϊμάν πασάς και ανάγκασαν τα αιγυπτιακά στρατεύματα να τραπούν σε φυγή.

Χρονολόγηση: Οθωμανική/ενετική περίοδος (15ος – 19ος αι.)

Το κάστρο αποτελείται από εσωτερικό τετράπλευρο οχυρωματικό περίβολο και δυο εξωτερικούς στα δυτικά και ανατολικά του. Ο ανατολικός εξωτερικός περίβολος σχηματίζει ορθογώνια αυλή. Αντίστοιχα, ο δυτικός διαμορφώνεται σε δυο προμαχώνες τριγωνικού σχήματος και διαθέτει δύο κυκλικούς πύργους με scarpa, cordone και parapetto, όπου ανοίγονται κανονιοθυρίδες.

Στο βορειοδυτικό άκρο του δυτικού εξωτερικού περιβόλου υπάρχει είσοδος που προστατευόταν από τον πύργο στα ανατολικά της. Μια ακόμη πύλη, η οποία διαμορφώθηκε κατά τη δεύτερη οικοδομική φάση του κάστρου, βρίσκεται στο μέσον του ανατολικού εξωτερικού περιβόλου. Η πρόσβαση σε αυτή γίνεται μέσω λίθινης κλίμακας.

Τυφεκιοθυρίδες ανοίχτηκαν κατά την πρώτη οικοδομική φάση του κάστρου, τόσο στο τείχος των εξωτερικών περιβόλων, όσο και στον εσωτερικό, ενώ στα χρόνια της Επανάστασης ορισμένες από αυτές κλείστηκαν και ανοίχτηκαν νέες.

Ο εσωτερικός περίβολος διαμορφώθηκε κατά την δεύτερη οικοδομική φάση του κάστρου. Εντός του χώρου αυτού υψώνονται οι κατοικίες των τριών αδερφών Ζαφειρόπουλων. Πρόκειται για ευρύχωρες οικίες που δηλώνουν την ευμάρεια των κατόχων τους, χωρίς έντονα αμυντικό χαρακτήρα. Η ασφάλειά τους εξασφαλιζόταν από την οχυρότητα της θέσης του κάστρου, αλλά και από τον οχυρωματικό περίβολο που τα προστάτευε.

 Η οικία του Παναγιώτη Ζαφειρόπουλου στη νοτιοδυτική γωνία του περιβόλου αποτελείται από υπερυψωμένο όροφο ορθογωνικής κάτοψης και υπόγειο με κινστέρνα. Το κτήριο είναι θεμελιωμένο σε προγενέστερη κατασκευή. Η είσοδος στην οικία γίνεται μέσω λίθινης κλίμακας στηριζόμενης σε καμάρα. Ο όροφος λειτουργούσε ως χώρος υποδοχής, εστίασης και προετοιμασίας φαγητού και διέθετε τζάκι.

Η οικία του Κωνσταντίνου Ζαφειρόπουλου στη νοτιοανατολική πλευρά του περιβόλου αποτελείται από όροφο ορθογωνικής κάτοψης και υπόγεια κινστέρνα. Ο όροφος διαμορφωνόταν σε δωμάτια, το κεντρικό από τα οποία λειτουργούσε ως χώρος διαμονής, στα δυτικά υπήρχε κουζίνα και βοηθητικό δωμάτιο με τζάκι, ενώ στα ανατολικά χώρος υποδοχής και κοιτώνες.

Η οικία Ιωάννη Ζαφειρόπουλου στη βορειανατολική πλευρά του κάστρου αποτελείται από ένα ορθογωνικής κάτοψης διώροφο κτίριο, στο οποίο εφάπτεται ισόγειο σχήματος Γ  με υδατοδεξαμενή στα νότια του και δευτερεύοντα ορθογώνιο χώρο βορειοδυτικά.

Εντός του κάστρου εντοπίζονται επίσης λείψανα διάφορων βοηθητικών χώρων, υπόγειων και υπέργειων δεξαμενών, αλλά και αγωγοί ύδατος.

Το κάστρο προστατεύεται από την ΥΑ ΥΠΠΟΤ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Α1/Φ43/41015/2009/8-6-2012, ΦΕΚ 196/ΑΑΠ/13-6-2012.Η κατάσταση διατήρησης του κάστρου είναι σχετικά καλή. Οι εξωτερικοί περίβολοι έχουν υποστεί φθορές και καταρρεύσεις της λιθοδομής, γεγονός που καθιστά την επίσκεψη στα σημεία αυτά επικίνδυνη. Η οικία Ιωάννη Ζαφειρόπουλου βρίσκεται σε κακή κατάσταση διατήρησης, αυτή του Κωνσταντίνου Ζαφειρόπουλου σε μέτρια, ενώ η οικία του Παναγιώτη είναι η καλύτερα σωζόμενη.

Αρβανίτη Σμ., «Το κάστρο του Παραλίου Άστρους Κυνουρίας. Πρώτες παρατηρήσεις», Πρακτικά του Ζ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών (Πύργος- Γαστούνη-Αμαλιάδα, 11-17 Σεπτεμβρίου 2005), τ. Δ΄, Βυζάντιον-Συμπληρώματα, Πελοποννησιακά, Παράρτημα 27 (2007), 385-410

Καρποδίνη Ε., Κάστρα της Πελοποννήσου, Αθήνα 1993, 242-243

Κουσκουνάς Ι., «Η Χερσόνησος του Παράλιου Άστρους», Θυρεάτις Γη (Ιστορία - Αρχαιολογία - Λαογραφία), Κουσκουνάς Ι. - Χασαπογιάννης Κ. - Κακαβούλιας Ι. (επιμ.), 1981, 121-123

Κουσκουνάς Ι., «Το Άστρος και τα γειτονικά μεσαιωνικά φρούρια», Θυρεάτις Γη (Ιστορία - Αρχαιολογία - Λαογραφία), Κουσκουνάς Ι. - Χασαπογιάννης Κ. - Κακαβούλιας Ι. (επιμ.), 1981, 175-177

Μπάλλας Α., «Κάστρα της Κυνουρίας. Επισκόπηση των μεσαιωνικών κάστρων της Τσακωνιάς», Πελοποννησιακά ΚΣΤ΄ (2001-2002), 208-209

Πέππας Ι., Μεσαιωνικές σελίδες της Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Αττικής, Αθήνα 1990, 176-177

Σαραντάκης Π., Αρκαδία: Οι Ακροπόλεις – Τα Κάστρα & Οι πύργοι της σιωπηλά ερείπια μιας δοξασμένης γης, Αθήνα 2006, 150-155

Σφηκόπουλος Ι., Τα Μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήνα 1968, 198

Φιλιππίδης Δ., «Κυνουρία», Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Πελοπόννησος Α', τ. 4, Αθήνα 1985, 170-173

Bees N. A., «Μνείαι του Άστρους κατά τους μέσους αιώνας», Byzantinische Zeitschrift 17 (1908), 92-105

Bon A., La Morée franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la Principauté d'Achaïe (1205-1430), Paris 1969, 73, 220, 280, 500, 515-516

Zakythinos A. , Le despotat grec de Morée. Histoire politique, Variorum Reprints, London 1975, 78, 164, 166