Λεοντάρι, κάστρο

Το κάστρο βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο του οικισμού, επάνω σε λόφο ύψους π. 590 μ. Η θέση του ήταν στρατηγική καθώς  επόπτευε μια περιοχή που εκτείνεται από την κοίτη του ποταμού Καρνιώνα (Ξερίλα) μέχρι το Λύκαιο και τα Νόμια όρη, τις πλαγιές του Ταΰγέτου, το όρος Τσεμπερού, τα δάση της Σκιρίτιδας το Μαίναλο και τα γορτυνιακά βουνά. Επίσης, κατείχε σημαντική θέση καθώς βρισκόταν σε σημείο κλειδί του χερσαίου οδικού άξονα που οδηγούσε στην πρωτεύουσα του Δεσποτάτου του Μορέως, το Μυστρά.

Η σημασία της θέσης αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, μέχρι την μεταφορά στην Τριπολιτσά, υπήρξε η έδρα του πασά της Πελοποννήσου.

Το κάστρο του Λεονταρίου, το οποίο κτίστηκε στην θέση των αρχαίων Λεύκτρων, οφείλει την ονομασία του,  πιθανόν, σε κάποιο γόνο βυζαντινής οικογένειας με το επίθετο Λεοντάριος/Λεοντάρης, η οποία θα μετοίκισε στην περιοχή κατά τον 11^ο αιώνα από την Χαλκιδική. Σύμφωνα με την παράδοση το Λεοντάρι οφείλει την ονομασία του στο σχήμα του που κοιτάζοντάς το από τη γειτονική Παλουκοράχη, θυμίζει «καθισμένο λιοντάρι».

Η θέση εμφανίζεται στις ιστορικές γραπτές πηγές στα τέλη του 14ου αιώνα σε άμεση σχέση με την Βελιγοστή. Ωστόσο δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί η μεταξύ τους σχέση, αν δηλαδή αυτό διαδέχτηκε τη Βελιγοστή ή  ταυτίζεται με αυτήν κατά την φράγκικη περίοδο.

Το Λεοντάρι θα γνωρίσει ιδιαίτερη άνθηση από το 1430 κι έπειτα καθώς τότε ο Θωμάς Παλαιολόγος, αδερφός του τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ λαμβάνει τον τίτλο του δεσπότη και εγκαθίσταται εδώ.

Παράλληλα, στα τέλη του 14^ου αλλά και τον 15^ο αι. μέχρι και το 1460, οπότε και καταλαμβάνεται οριστικά από τον Μωάμεθ Β΄, το Λεοντάρι πολλές φορές δέχτηκε επιθέσεις ή καταλήφθηκε από τους Τούρκους (1395, 1397, 1423, 1453-1454, 1459). Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1460 το Λεοντάρι ήταν έρημο μιας και οι κάτοικοί του είχαν μεταφερθεί στο Γαρδίκι κι έτσι ο Τούρκος αμιράς το κατέλαβε χωρίς καν να δώσει μάχη.

Το 1533 το Λεοντάρι, αν και υπό τουρκική κατοχή, παραχωρήθηκε στον  Έλληνα συνεργάτη των αυτοκρατορικών δυνάμεων του Καρόλου Ε΄, Θεόδωρο Αγιαποστολίτη. Το κάστρο θα γινόταν δικό του αν με τη βοήθεια του Θεού διώχνονταν από εκεί οι Τούρκοι.  Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στο Λεοντάρι τοποθετήθηκε η έδρα του πασά της Πελοποννήσου. Το 17^ο αιώνα επισκέφτηκε  το Λεοντάρι ο Τούρκος περιηγητής Τσελεμπή, ο οποίος αναφέρει πως αποτελείται από τρεις περιβόλους και ότι στο εσωτερικό του κατοικούν οι Έλληνες. Παραθέτει ακόμη και τα εξής κτήρια:  Ἔνα τζαμὶ τοῦ Βαγιαζὶτ Βελῆ, ἕνα ἱεροσπουδαστήριο, ἕνας τεκές, ἕνα σχολεῖο, ἕνα χάνι, ὀχτὼ μαγαζιά, ἕνα μικρό χαμάμ. Διακόσια πηγάδια νεροῦ. Την περιοχή επισκέπτηκε τον 19^ο αιώνα και ο άγγλος περιηγητής Leake, ο οποίος αναφέρει πως κατοικούνταν κυρίως από Τούρκους (250 τούρκικα σπίτια έναντι 40 ελληνικών. Την περίοδο της Επανάστασης πιθανόν υπήρξε ορμητήριο Ελλήνων Αγωνιστών, ενώ τα μετεπαναστατικά χρόνια εγκαταλείφθηκε και υπέστη πολλές καταστροφές, κυρίως εξαιτίας της λιθολόγησης οικοδομικού υλικού για την ανακατασκευή του οικισμού, αλλά και εξαιτίας της δενδροφύτευσης μετά τον Εμφύλιο.

Χρονολόγηση: σταυροφορική/υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος 15ος αι.), οθωμανική/ενετική περίοδος.

Η κάτοψη του κάστρου είναι τριγωνική και ακολουθεί τη φυσική διαμόρφωση  του λόφου.

Το κάστρο είχε τρεις πύλες. Στο νότιο άκρο της νοτιοδυτικής πλευράς υπήρχε  η κύρια είσοδος του κάστρου, ενώ κοντά στο βόρειο άκρο της υπήρχε μια ακόμη πύλη. Η Τρίτη πύλη βρισκόταν κοντά στο δυτικό άκρο της βόρειας πλευράς.

Η οχύρωση του κάστρου περιλαμβάνει έναν εξωτερικό αμυντικό περίβολο κι έναν εσωτερικό περίβολο που περικλείει το πλάτωμα της κορυφής.  Ο εξωτερικός περίβολος αποτελείται στη βόρεια και νοτιοδυτική πλευρά από ένα τείχος που ενισχύεται κατά τόπους από ορθογώνιους πύργους. Αντίθετα στην ανατολική πλευρά, όπου ο λόφος είναι πιο απόκρημνος, ασθενέστερα τείχη συμπλήρωναν τα κενά του φυσικού βράχου. Η ακρόπολη περιβάλλεται από τείχος σχήματος ακανόνιστου πενταγώνου.Η βόρεια και δυτική γωνία του ενισχύονται από ορθογωνικούς πύργους. Η είσοδός του βρισκόταν σε πυργοειδή προεξοχή στη νοτιοδυτική πλευρά του περιβόλου.

O μεσαιωνικός οικισμός αναπτυσσόταν τόσο εντός των τειχών όσο και εκτός, όπως υποδεικνύουν και οι ναοί του Αγίου Αθανασίου και των Αγίων Αποστόλων. Εντός των τειχών σώζονται σε ερειπιώδη κατάσταση οι ναοί των Ταξιαρχών, της Αγίας Κυριακής, του Αγίου Βασιλείου και ένας ακόμη ανώνυμος. Τα υπόλοιπα κτίσματα του οικισμού (σπίτια δεξαμενές, άλλα κτήρια), σήμερα έχουν μετατραπεί σε λιθοσωρούς. Από τα κτήρια της ακρόπολης, που θα μπορούσαν να συνδεθούν με τον Δεσπότη Θωμά Παλαιολόγο, σώζεται σε καλή κατάσταση μια κινστέρνα και ο ναός του Προφήτη Ηλία, ο οποίος όμως είναι νεώτερος.

Από τις τοιχοποιίες των διαφόρων κατασκευών που συνθέτουν το Κάστρο του Λεονταρίου, προκύπτουν δύο ή και περισσότερες οικοδομικές φάσεις, η παλαιότερη από τις οποίες μπορεί να αναχθεί στα παλαιολόγεια χρόνια.  Στα τέλη του 15^ου αι. το κάστρο δέχθηκε επεμβάσεις από τους Οθωμανούς.

Το 2007 το κάστρο χαρακτηρίστηκε πυρόπληκτο και βάσει μελέτης αποκατάστασης των πυρόπληκτων μνημείων εκτελέστηκε από την 25η ΕΒΑ το έργο "Ανάδειξη πυρόπληκτου κάστρου Λεονταρίου"

Το κάστρο προστατεύεται από τον Ν. 3028/2002.

Αθανασούλης Δ., «25^η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων», Από το Ανασκαφικό έργο των Εφορειών Αρχαιοτήτων, Αθήνα 2012, 140-141.

Βελισσαρίου Π., «Οικιστικά του βυζαντινού Λεονταρίου Αρκαδίας», JӦB 32/4 (1982), 625-637 (=XVI. Internationaler Byzantinistenkongress, Wien, 4-9 October 1981, Αkten II/4,  vol. 4.2, Wien 1982).

Bon Α., La Morée Franque. Recherches historiques, topographiques et archéologiques sur la principauté d’ Achaie (1205-1430), Paris 1969, τόμ. 1, 98, 271-72, 285, 290, 380, 425, 520-521, 646, τόμ. 2, πιν. 163.2

 Κωστάκης Π. Θ., «Ο  Elviyâ Çelebi στην Πελοπόννησο», Πελοποννησιακά ΙΔ’ (1980-81), 238-306, ιδιαίτ. 238.

Λούβη-Κίζη Α., «Ο ναός των Αγίων Αποστόλων στο Λεοντάρι Αρκαδίας», ΔΧΑΕ ΚΗ΄ (2007), 99-114

Μουστοξύδης Α., «Ἅλωσις, ὑπεράσπισις καὶ ἐγκατάλειψις τῆς Κορώνης ὑπὸ τῶν δυνάμεων τοῦ Αὐτοκράτορος Καρόλου Ε΄_Συνέργεια εἰς τὴν ἅλωσιν καὶ ὑπεράσπισιν αὐτῆς Θεοδώρου τοῦ Ἁγιαποστολίτου», Ελληνομνήμων 1 (1843), τ.1 (Ιανουάριος),  142-159.

Σαραντάκης Π., Αρκαδία. Οι ακροπόλεις, τα κάστρα και οι πύργοι της. Σιωπηλά ερείπια μιας δοξασμένης γης, [Αθήνα] 2006, 125-129.

Σκάγκος «Η εκστρατεία των Τούρκων στη νότια Πελοπόννησο το 1460», Πρακτικά Β' Τοπικού Συνεδρίου Λακωνικών Σπουδών (Ξηροκάμπι Λακωνίας, 28 Οκτωβρίου - 1 Νοεμβρίου 2004), Αθήνα 2006, 5-60, ιδιαίτ. 41-43 (ανάτυπον).

Σφηκόπουλος Θ. Ι., Τα μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήνα 1968, 243.