Μουχλί, κάστρο

Το Μουχλί βρίσκεται στα ανατολικά του νομού Αρκαδίας, στα όρια με το νομό Αργολίδας, 15 χλμ. ανατολικά της Τρίπολης, ανάμεσα στους σημερινούς οικισμούς του Αχλαδόκαμπου στα ανατολικά και των Αγιωργίτικων στα δυτικά.  Έχει κτιστεί στην κορυφή και στις δυτικές και νότιες κλιτύες  λόφου (914μ.), στα βόρεια του Παρθενίου όρους (1215μ) και στα νότια του όρους Κτενιά (1598μ.). Η περιοχή διέθετε άφθονα πηγαία νερά που μπορούσαν να συντηρήσουν σημαντικό πληθυσμό, πετρώματα για κτίσιμο, βοσκοτόπια για την κτηνοτροφία. Ελέγχει τη δίοδο μεταξύ αργολικής πεδιάδας, Σπάρτης και Τρίπολης, και τους δρόμους που οδηγούσαν από το Άργος και το Ναύπλιο, την Κόρινθο, τα Σκορτά και την Μεσσηνία. Αποτελούσε το προς Βορρά σημείο ελέγχου του Μυστρά και εμπόδιζε την ένωση των ανατολικών και δυτικών κτήσεων των Φράγκων.

Ο οικισμός είναι γνωστός στις γραπτές πηγές ήδη από τα τέλη του 13ου αιώνα, περίοδο κατά την οποία το Μουχλί μετετράπη σε ισχυρή πόλη-κάστρο (1296). Θεωρείται ότι οι κάτοικοι του γειτονικού Νυκλίου εγκατέλειψαν την πεδινή πόλη τους και μετεγκατάστάθηκαν στο Μουχλί και στα Τσιπιανά. Από τον 14ο αιώνα απετέλεσε την σημαντικότερη πόλη της κεντρικής Πελοποννήσου, έδρα των βυζαντινών αρχόντων της περιοχής. Επιπλέον στο Μουχλί μεταφέρθηκε και η επισκοπή Αμυκλών που είχε την έδρα της στο Νίκλι. Χάρη στη στρατηγική του θέση έλεγχε τους δρόμους που οδηγούσαν από το Άργος και το Ναύπλιο, την Κόρινθο, τα Σκορτά και την Μεσσηνία, αποτελούσε το προς Βορρά σημείο ελέγχου του Μυστρά και εμπόδιζε την ένωση των ανατολικών και δυτικών κτήσεων των Φράγκων. Κατακτήθηκε από τους Τούρκους το 1458 και μετατράπηκε σε στρατιωτική βάση τους έως το 1469, οπότε καταγράφεται ως κατεστραμμένο.

Το Μουχλί ήταν πατρίδα του σημαντικού ζωγράφου του 15^ου αι. Ξένου Διγενή ο οποίος δημιούργησε στο μεταίχμιο της ύστερης προς την μεταβυζαντινή ζωγραφική. Τοιχογραφημένα έργα του σώζονται στη Μονή Μυρτιάς Αιτωλίας (1491), στους Αγίους Πατέρες Απάνω Φλωρίων Σελίνου Χανίων (1470) και Κοίμηση της Θεοτόκου Κάτω Μερόπης Πωγωνίου Ηπείρου. Θρυλική έχει μείνει και η ομορφιά της κόρης του άρχοντα του Μουχλιού Δημητρίου Ασάνη. Αυτή παντρεύτηκε τον τελευταίο δούκα της Αθήνας Φραγκίσκο Β΄ Ατζαγιόλι. Στην συνέχεια βρέθηκε στο χαρέμι του σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια παντρεύτηκε τον Γεώργιο Αμοιρούτζη, φίλο του σουλτάνου που είχε ήδη οικογένεια.

Χρονολόγηση:

Στην κορυφή και τις δυτικές και νοτιοδυτικές κλιτύες του λόφου βρίσκονται η οχύρωση και ο οικισμός αντίστοιχα. Το κύριο σώμα της οχύρωσής του χρονολογείται στα τέλη του 13ου- αρχές 14ου αιώνα.

Τα τείχη συμπληρώνουν τη φυσική οχύρωση και ακολουθούν τη μορφολογία του εδάφους την οποία και αξιοποιούν για την μέγιστη δυνατή ασφάλεια της πόλης. Είναι κτισμένα κυρίως με αργολιθοδομή και σημειακά με κατεργασμένους λίθους από ντόπιο γκρίζο ασβεστόλιθο, αμμοκονίαμα, βήσαλα και μικρούς λίθους. Το ύψος τους πρέπει να έφθανε από 6 ως 9 μ. και το πάχος του δεν ξεπερνούσε το 1,70μ. Κατά διαστήματα διανοίγονταν στενές κατακόρυφες τοξοθυρίδες. Τα τείχη ενισχύονταν με ορθογώνιους πύργους, κυρίως στη δυτική πλευρά. Συχνά ήταν διατεταγμένοι διαγώνια στην γραμμή των τειχών προβάλλοντας ως τριγωνικοί. Έτσι ήταν λιγότερο ευάλωτοι στις πολιορκίες.

Στην κορυφή του φυσικά οχυρού λόφου βρίσκεται η ακρόπολη όπου σώζονται ερείπια από τουλάχιστον 7 κτίσματα. Εκεί πρέπει να στεγαζόταν η φρουρά και ο διοικητής της πόλης. Χαμηλότερα, για την προστασία του οικισμού, δημιουργήθηκαν δύο διαδοχικές γραμμές άμυνας που περιτρέχουν ολόκληρη την δυτική κλιτύ και τμήμα της νότιας και πιο ευπρόσβλητης κλιτύος του λόφου. Κάτω από την ακρόπολη – η ‘Άνω Πόλη’– περιλαμβάνει τα κοσμικά κτίρια ενώ η ‘Κάτω Πόλη’, τους ναούς και πλήθος οικιών και άλλων κτισμάτων. Επίσης, κτίσματα υπήρχαν και έξω από τον 3^ο περίβολο, στην ατείχιστη περιοχή της πόλης.

Από τις εκκλησίες του οικισμού αξιοσημείωτη είναι αυτή της Παναγίας Μουχλιώτισσας στα νοτιοδυτικά του οικισμού. Το τριμερές βήμα του ναού διαμορφώνεται μέσα στο φυσικό βράχο, στη βάση του πύργου που υψώνεται επάνω από αυτό. Στην αρχική της μορφή πρέπει να ήταν κτισμένη ως τρίκλιτη θολοσκεπής βασιλική. Δυτικά του ναού διατηρούνται οι δύο πεσσοί του μνημειακού κωδωνοστασίου. Στο ναό έχουν συγκεντρωθεί από παλιά ανάγλυφα αρχαία και βυζαντινά μέλη.

Το Μουχλί είναι εύκολα προσβάσιμο από τον δρόμο Μύλων-Τριπόλεως. Βρίσκεται μεταξύ των οικισμών Αχλαδόκαμπου και Αγιοργίτικων, όπου σε πλάτωμα δίπλα στην άσφαλτο μπορεί ο επισκέπτης να αφήσει το αυτοκίνητο. Στη συνέχεια η περιήγηση γίνεται με τα πόδια και μέχρι την ακρόπολη του κάστρου μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από μια ώρα. Σημαντικά και εύκολα προσβάσιμα είναι τα ερείπια του μητροπολιτικού ναού της Παναγίας της Μουχλιώτισσας στην χαμηλότερη ζώνη οχύρωσης. Η ανάβαση είναι δυσκολότερη στα ανώτερα, δύσβατα σημεία του κάστρου. 

Το Μουχλί εγκαταλείφθηκε οριστικά στα τέλη του 15^ου αιώνα. Σήμερα είναι ένας εκτεταμένος ερειπιώνας, αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας υστεροβυζαντινής καστροπολιτείας, χωρίς μεταγενέστερες επεμβάσεις. Προστατεύεται αυτοδίκαια με τις διατάξεις του ισχύοντος αρχαιολογικού νόμου (Ν. 3028/2002) και έχει οριοθετηθεί ως αρχαιολογικός χώρος με την ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΒΜΑ/ΤΑΧΜΑΕ/ 155054/81854/5709/2583/2-9-2013 (ΑΔΑ: ΒΛ1ΗΓ-Π4Λ) Υπουργική Απόφαση.

Ε. Ελευθερίου, Το Μουχλί της Αρκαδίας. Συμβολή στην ιστορία και αρχαιολογία της πόλης, Αθήνα 2004 (διπλωματική μεταπτυχιακή εργασία) όπου και παλαιότερη βιβλιογραφία. Τα σημαντικότερα παλαιότερα συγγράμματα είναι:

Ε. Δαρκό, «Περί της ιστορίας και των μνημείων του Μουχλίου», ΠΑΑ 6 (1931), 22-28.

Του ίδιου, «Die Gründung der Festung Muchli», Εις μνήμην Σπυρίδωνος Λάμπρου, εν Αθήναις 1935, 228-231.

Νταρκό, Η ιστορική σημασία και τα σπουδαιότερα ερείπια του Μουχλίου», ΕΕΒΣ (1933) 454-482.

Ν.Κ. Μουτσόπουλος, Η αρχιτεκτονική των εκκλησιών και των μοναστηριών της Γορτυνίας, εν Αθήναις 1956.

Του ίδιου, «Η Παναγία του Μουχλίου», Πελοποννησιακά 3-4 (1958-1959), 288-309.