Τριπολιτσά, κάστρο

Η Τριπολιτσά, στο κέντρο του τετραγώνου που ορίζεται από τα ορεινά συγκροτήματα του Παρθενίου-Αρτεμισίου ανατολικά και του Μαινάλου δυστικά, περικυκλωμένη δηλαδή από ορεινές και δασώδεις εκτάσεις βρισκόταν σε ευνοϊκή θέση για να αναπτυχθεί οικονομικά και να εξελιχθεί σε αστικό κέντρο.

Η Τριπολιτσά εμφανίζεται στο προσκήνιο της ιστορίας τον 15^ο αι.. Συγκεκριμένα αναφέρεται στους καταλόγους Estratti degli Annnali Veneti του Stefano Magno το φρούριο Droboliza που ανήκε στους Οθωμανούς. Δεν είναι όμως σαφές αν υπήρχε και κάποιο πόλισμα ή αν η μεταγενέστερη πόλη μπορεί να ταυτιστεί με το προαναφερθέν φρούριο. Ενδεχομένως το κάστρο αυτό να οφείλει το όνομά του σε κάποιο κοντινό πόλισμα ή να έγινε αφορμή να λάβει το όνομα η Τριπολιτσά. Παλαιότερα είχε υποστηριχθεί ότι η Τριπολιτσά προέκυψε από συνοικισμό τριών πόλεων. Είναι όμως πιθανότερο, κρίνοντας από την σλαβική ετυμολογία της λέξεως να υπήρχε στο σημείο αυτό κάποιος μικρός σλαβικός οικισμός ή μικροτοπωνύμιο που την περίοδο της Τουρκοκρατίας εξελίχτηκε στην περίφημη πόλη.

Σε οθωμανικά κατάστοιχα του 1514-15 η Τριπολιτσά αναφέρεται ως Tiropoliçe, σε χάρτη  του 1545 ως Drobogliza, ενώ μεταξύ 1563 και 1587 απαντά και η ονομασία Υδροπολιτζά. Αργότερα τον 17^ο αι. απαντούν και  οι τύποι Ύδωρ Μολιτζά καθώς και Δρομπολιτζά.

Mετά την κατάκτηση της Πελοποννήσου το φιλελεύθερο πνεύμα των κατακτημένων φλόγιζε επαναστατικά κινήματα. Από την Τρίπολη σημαντική μορφή που ανέλαβε απελευθερωτικές πρωτοβουλίες υπήρξε ο Γεώργιος Μειζότερος. Η προσπάθειά του όμως να κινητοποιήσει τους Ευρωπαίους για την από κοινού ανάληψη στρατιωτικής δράσης εναντίον των Οθωμανών, υπήρξε μάταιη.

Στα 1668 και 1670 επισκέπτεται την Πελοπόννησο ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή. Μια από τις πόλεις που επισκέπτεται είναι και η Τριπολιτσά την οποία χαρακτηρίζει κωμόπολη που έχει 1000 σπίτια και 160 μαγαζιά! Τα μεγέθη που αναφέρει ο Τσελεμπή είναι ασφαλώς υπερβολικά, άλλωστε μερικά χρόνια αργότερα, στην ενετική απογραφή του 1700 καταγράφονται μόλις 966 κάτοικοι. Παρόλα αυτά, τα στοιχεία του Τσελεμπή αντανακλούν την πραγματικότητα ως προς την ανάπτυξη της πόλης. Η θέση της άλλωστε δικαιολογεί την εμπορική της ανάπτυξη. Το 1691 μάλιστα αναφέρεται σε έκθεση του Ενετού συνδίκου καταστιχατόρου Δομένικου Γρίττη ετήσια εμπορική πανήγυρη που λάμβανε χώρα  τον Ιούνιο, και η οποία αποδεικνύει την εξέλιξη της πόλης,. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πληροφορία του Τσελεμπή πως στα δυτική πλευρά της σε πολύ κοντινή απόσταση υπήρχε ένα μικρό ερειπωμένο φρούριο που πρώτα «παραδόθηκε στον Πορθητή και ύστερα πέρασε πάλι στα χέρια των εχθρών».

Το 1715 η Τρίπολη καταλαμβάνεται εκ νέου από τους Οθωμανούς που θα καταστήσουν την πόλη έδρα του Τούρκου πασά (μέχρι τα Ορλωφικά, οπότε και η έδρα του πασαλικίου μεταφέρθηκε για λίγο στο Ναύπλιο). Παράλληλα η Τρίπολη θα αποτελέσει και ένα από τα τέσσερα βιλαέτια που συστάθηκαν στον αρκαδικό χώρο (Καρύταινας, Λεονταρίου και Αγίου Πέτρου) και θα εξελιχθεί σε αστικό κέντρο. Τα Ορλωφικά όμως είχαν καταστροφικά αποτελέσματα για την Τριπολιτσά, καθώς οι Οθωμανοί ενισχυμένοι με Αλβανούς που έφτασαν στην Πελοπόννησο όχι μόνο νίκησαν τους Έλληνες κατά την πολιορκία της Τρίπολης αλλά και προέβησαν σε δηώσεις και γενική σφαγή των κατοίκων. Τα γεγονότα αυτά σε συνδυασμό με την επιδημία πανώλους που ενέσκηψε τα έτη 1781-1786 είχαν οικονομικές και πληθυσμιακές επιπτώσεις αλλά στα τέλη του 18ου αιώνα η πόλη της Τριπολιτσάς είχε αρχίσει να ανακάμπτει. Το 1785 η πόλη τειχίστηκε.

Από τη β΄ δεκαετία του 19ου αιώνα αρχίζει η προετοιμασία για την Επανάσταση. Από τους πρώτους Αρκάδες που μυήθηκαν στην Φιλική Εταιρεία είναι ο Τριπολιτσιώτης έμπορος Αθανάσιος Σέκερης, ενώ το 1819-1820 ο Καλαβρυτινός Νικηφόρος Παμπούκης προχώρησε στην μύηση μεγάλου αριθμού Τριπολιτσιωτών. Η Τριπολιτσά έγινε έτσι το πιο δραστήριο κέντρο της Φιλικής Εταιρείας με κεντρικό πρόσωπο τον Παναγιώτη Αρβάλη. Καίριο πλήγμα για την οθωμανική διοίκηση αλλά και σταθμό για την επιτυχή έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης υπήρξε η άλωση της Τριπολιτσάς, η οποία όμως σκιάστηκε από βίαιες ακρότητες. Η πόλη της Τριπολιτσάς καταστράφηκε ολοσχερώς, εκτός από τις κρήνες, το 1828 από τον ανηλεή Ιμπραήμ ο οποίος φεύγοντας κατεδάφισε το τείχος και πυρπόλησε την ίδια την πόλη.

Χρονολόγηση: οθωμανική/ ενετική περίοδος (15ος-19ος αι.)

Το κάστρο της Τριπολιτσάς χτίστηκε το 1785 με αγγαρεία των Ελλήνων και με χρησιμοποίηση παλαιότερου οικοδομικού υλικού αλλά και υλικού από τις αρχαιότητες της Τεγέας. Στοιχεία, ενίοτε ανακριβή, για το ίδιο το κάστρο αλλά και τον  πολεοδομικό ιστό της πόλης οφείλουμε στην περιγραφή του Γάλλου ιατρού, διπλωμάτη, περιηγητή και ιστορικού Pouqueville o οποίος έμεινε εγκάθειρκτος στην πόλη 10 μήνες (1798-1799). Στο βιβλίο του το σχετικό με τα ταξίδια του στο Μοριά και άλλες περιοχές δημοσιεύεται μάλιστα ένα χάρτης με κάτοψη της Τρίπολης.  Πολλά στοιχεία για την οθωμανική Τριπολιτσά μας παρέχει όμως και το τοπογραφικό σχέδιο που καταρτίστηκε μετά την καταστροφή της το 1828. Το σχέδιο εκπόνησαν οι Γάλλος μηχανικός Garnot και ο πολεοδόμος Σταμάτης Βούλγαρης προκειμένου να χρησιμεύσει ως βάση για τον εκ νέου σχεδιασμό της νέας Τρίπολης.

Σήμερα είναι γνωστό ότι το τείχος της πόλης είχε περίμετρο 3,5 χμ., πλάτος 2μ. και ύψος 5,5μ. Στο νοτιοδυτικό τμήμα υπήρχε ένα  μικρό τετράγωνο φρούριο. Στο τείχος ανοίγονταν επτά πύλες η μια εκ των οποίων εξυπηρετούσε τις ανάγκες επικοινωνίας του σεραγιού. Οι πύλες αυτές ήταν οι ακόλουθες: του Ναυπλίου,  των Καλαβρύτων, της Καρύταινας, του Αγίου Αθανασίου, του σεραγίου, του Λεονταρίου και του Μυστρά.

Στην Τριπολιτσά υπήρχαν όλα τα στοιχεία που συνθέτουν μια τυπική οθωμανική πόλη. Στο σύνθετο κέντρο της εντοπίζονταν κτήρια θρησκευτικού, κοινωνικού και οικονομικού χαρακτήρα. Εκτός των τειχών υπήρχαν τα υδραγωγεία που προμήθευαν την πόλη με καθαρό νερό, το υδραγωγείο που έφερνε νερό από τη πηγή «Μάνα του Νερού» και το υδραγωγείο από τους «Κήπους» στο Βαλτέτσι που κατασκεύασαν οι Ενετοί κατά την Β΄ Ενετοκρατία. Εντός των τειχών υπήρχαν δύο τεμένη (του Χατζή Εμπουμπεκίρ Πασά και το Τέμενος της Αγοράς ή Οσμάν Πασά τζαμί) , τζαμιά, ισλαμικές μονές, πανδοχείο, ιεροδιδασκαλείο, τουρμπές (ταφικό μνημείο της Ζουλεϊλά Χανούμ, κλειστή αγορά, λουτρό, κρήνες, δικαστήριο, στρατώνες, ένας πύργος ρολογιού κ.α.  Η θέση μάλιστα ορισμένων από αυτά τα κτήρια μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Για παράδειγμα το σεράγι του πασά βρισκόταν στη βορειοανατολικό άκρο της πόλης όπου η σημερινή πλατεία Άρεως, η κλειστή αγορά, που βρισκόταν στην κεντρική αρτηρία που διέσχιζε την πόλη από βορρά προς νότο, καταλάμβανε το χώρο που εκτείνεται από το Μαλλιαροπούλειο θέατρο μέχρι την πλατεία Αγίου Βασιλείου. Κάτω από τον σημερινό ναό του Αγ. Βασιλείου βρισκόταν το τζαμί του Μπεκήρ Πασά, ενώ λίγο βορειότερα αυτού το ομώνυμο χάνι. Το μέσο της σημερινής πλατείας Θ. Πετρινού και κάτω από τη σημερινή νέα δημοτική αγορά υπήρχε το τζαμί της Ώρας που γειτνίαζε με τον ομώνυμο Πύργο του Ρολογιού. 

Γριτσόπουλος Αθ. Τ., Ιστορία της Τριπολιτσάς, τ. 1, Αθήναι 1972.

Λιακόπουλος Κ. Γ., «Οι Φράγκοι, οι Βενετοί και οι Οθωμανοί στην Αρκαδία (1204-1830), Σαραντάκης Π. (επιμ.), Αρκαδία. Τόπος-Χρόνος-Άνθρωποι, Αθήνα 2010, 149-221.

Μπάλλας Α., «Περί των μεσαιωνικών κάστρων του Μαινάλου. Συμβολή δευτέρα), Πρακτικά του Ζ΄ διεθνούς συνεδρίου πελοποννησιακών σπουδών, (Πύργος-Γαστούνη-Αμαλιάδα, 11-17 Σεπτεμβρίου 2005), τόμ. Δ΄, Αθήνα 2007,  16-40, ιδιαίτ. 31-32 (=Πελοποννησιακά. Παράρτημα 27).

Παναγιωτόπουλος Β., «Από το Ναύπλιο στην Τριπολιτσά: Η σημασία της μεταφοράς μιας περιφερειακής πρωτεύουσας τον 18^ο αιώνα», Ο Ερανιστής 11 (1974), 41-56.

Πετρονώτης Α., «Αρκαδία», Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, τόμ. 4 Πελοπόννησος, Φιλιππίδης Δ. (σύμβουλος και συντονιστής της έκδοσης), Αθήνα 1990,  181-244, ιδιαίτ. 186-189.

Πετρονώτης Α., «Η οθωμανική Τριπολιτσά (Μνημεία αρχιτεκτονικής)», Πρακτικά του Β τοπικού συνεδρίου αρκαδικών σπουδών (Τεγέα – Τρίπολις, 11-14 Νοεμβρίου 1988). Τιμητικός τόμος εις Γεώργιον Μερίκαν,  Αθήνα 1990, 263-272 (Πελοποννησιακά. Παράρτημα 17).