Μαντίνεια, κάστρο Αγίας Κυριακής

Σε καίρια γεωγραφική και στρατηγική θέση στην Α-ΒΑ Αρκαδία. Βρισκόταν στο διάσελο, απ' όπου διερχόταν αρχαία οδός που οδηγούσε από τη Μαντίνεια και τη Νεστάνη προς την Τεγέα εξασφαλίζοντας μία μοναδική δυνατότητα κατόπτευσης του ορεινού περάσματος και του γύρω χώρου. Στην περιοχή έχουν εντοπιστεί αρματοτροχιές που μαρτυρούν την χρήση του οδικού περάσματος από την αρχαιότητα. 

Δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την οχυρή αυτή θέση. Από τα επιφανειακά ευρήματα, εκτός από ένα όστρακο αρχαϊκών χρόνων και τμήμα κεραμίδας με μελανό γάνωμα, στο οχυρό και στη γύρω περιοχή κυριαρχούν διάσπαρτες κεραμίδες και πλήθος αυλακωτών οστράκων και άλλων χρηστικών αγγείων, χαρακτηριστικών των πρώιμων βυζαντινών χρόνων. Επίσης, βρέθηκε όστρακο που μπορεί να χρονολογηθεί στον 12ο-13ο αι.

Ιδιαίτερο εύρημα αποτελεί μικρού μεγέθους χάλκινη πόρπη, που ίσως κατασκευάζονταν στην Κόρινθο και χρονολογείται στα τέλη του 6^ου και κυρίως στον 7^ο αι. Έτσι, η ίδρυσή του πιθανολογείται μάλλον στο τέλος των πρωτοβυζαντινών χρόνων (6^ος-7^ος αι.), ενώ η χρήση του θα μπορούσε να φτάνει μέχρι τον 13^ο αι. 

Χρονολόγηση:

Το περίγραμμα του περιβόλου εκμεταλλεύεται τη φυσική οχυρότητα του λόφου και προσαρμόζεται στο φυσικό ανάγλυφο εμφανίζοντας ένα μάλλον ακανόνιστο σχήμα: μοιάζει με ορθογώνιο στον μακρύ άξονά βορρά-νότου και διαμορφώνεται σαν έλλειψη στην ανατολική πλευρά.

Η έκτασή του δεν καλύπτει περισσότερα από 600 μ2..

Στη νότια πλευρά, βρισκόταν πιθανότατα η είσοδος του οχυρού. Η ανατολική πλευρά είναι η πιο απόκρημνη.

Αρχιτεκτονικά: Η νότια πλευρά έχει μήκος 20 μ. Στα ΒΔ το μεγαλύτερο μέρος έχει καταρρεύσει. Η βόρεια πλευρά είναι εμφανής σε όλο το μήκος της των 23 μ. και σε μέγιστο σωζόμενο ύψος Ι,50-2 μ. Η ανατολική πλευρά, μήκους 25 μ., έχει κατακρημνισθεί σχεδόν στο σύνολό της.

Στο εσωτερικό του οχυρού υπάρχουν λιθοσωροί στα νότια και στα δυτικά. Στο κέντρο, ορθογώνιο κτίσμα, πρόκειται για τη νεώτερη εκκλησία της Αγίας Κυριακής. Στη ΝΔ γωνία υπάρχει μικρή κυκλική κατασκευή. Εξωτερικά, στο δυτικό άκρο εφάπτεται ορθογώνιο κτίσμα, με προσανατολισμό Α-Δ, εφάπτεται εξωτερικά και προς το δυτικό άκρο της ίδιας πλευράς.

Το πάχος του περιβόλου είναι 2,10 μ. περίπου. Το κτίσιμο του τείχους και των κτισμάτων είναι αμελές και βιαστικό, αποκλειστικά με μικρούς ακατέργαστους λίθους από ντόπιο γκρίζο ασβεστόλιθο. Μόνο στην είσοδο του οχυρού παρατηρούνται μεγαλύτεροι λίθοι, σε σχετικά κανονική διάταξη. 

Ν. 3028/2002.

Ε. Ελευθερίου, «Οχυρή Πρωτοβυζαντινή εγκατάσταση στην Αγία Κυριακή Μαντινείας», Ancient Arcadia. Papers from the Norwegian Institute at Athens 8, Αθήνα 2005, 536-46. (πηγή παρόντος λήμματος).