Πραστός, πυργόσπιτα

Ο Πραστός είναι κτισμένος αμφιθεατρικά σε μια από τις πλαγιές του Πάρνωνα με υψόμετρο 750μ. Από βραχώδη έξαρση στο κέντρο εντός του οικισμού υπάρχει οπτική σύνδεση με το κάστρο του Οριόντα.

Η ονομασία Πραστός έχει συσχετιστεί τόσο με τις αρχαίες Πρασιές ή Βρασιές στην ευρύτερη περιοχή της Κυνουρίας, όσο και με τον όρο Προάστειο, όντας προάστειο της περιοχής του Ρέοντος.

Ο Πραστός αποτελούσε ιστορικά την πρωτεύουσα της Τσακωνιάς και επαρχίας Ρέοντος από τα μεσαιωνικά χρόνια έως και τα προεπαναστατικά. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ιδρύθηκε, υπήρχε ωστόσο κατά τα υστεροβυζαντινά χρόνια, όπως μαρτυρείται σε αναφορά σχετική με την Επισκοπή Ρεόντος και Πραστού στο Χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β΄ του 1293. Υπάρχει ακόμη η άποψη ότι ο Πραστός αποτέλεσε τη συνέχεια του Ρέοντα-Ωριόντα μετά την καταστροφή του από τους Φράγκους στο β΄μισό του 13^ου αι. ή κατά άλλους ερευνητές μετά την εγκατάλειψή του τον 16^ο αι., σύμφωνα με φιρμάνι του 1610 για την Μονή Αρτοκωστάς που μαρτυρεί ως πλησιόχωρο οικισμό πλέον τον Πραστό και όχι τον Οριόντα.

Ο Πραστός περιλαμβάνεται ανάμεσα στις περιοχές που αποτελούσαν προίκα της Μαρίας Μελισσηνής για τον γάμο της με τον Δούκα των Αθηνών Αντώνιο Ατζαγιόλη και αναφέρεται ως Προάστειον, όπως μας πληροφορεί ο Γεώργιος Σφραντζής το 1435. Αναφορά στον Πραστό υπάρχει και στο αργυρόβουλο του 1437 του Δεσπότη Θεόδωρου Παλαιολόγου σχετικά με τα διοικητικά και οικονομικά πρόνομια των Μονεμβασιωτών, ενώ η περιοχή Parusco που απαντά στον κατάλογο των κάστρων του 1463 έχει θεωρηθεί ότι πιθανώς πρόκειται για τον Πραστό. Κατά το 1467, ο οικισμός και η ευρύτερη περιοχή του βρισκόταν υπό ενετική κυριαρχία, μέχρι το 1540, οπότε πέρασε στους Οθωμανούς και παρέμεινε σε αυτούς ως το 1685. Το 1700 αναφέρεται στην ενετική απογραφή Grimani να ανήκει στο territorio di Crisaffa.

Αν και βραχώδης έξαρση εντός του οικισμού φέρει την ονομασία «κάστρο»,  διάφορες είναι οι απόψεις ως προς την ύπαρξη κάστρου στον Πραστό. Ορισμένοι μελετητές υποστήριξαν την ύπαρξή του με σκοπό τον έλεγχο της επικοινωνίας Σίταινας – Πραστού - Αγ. Βασιλείου, ενώ άλλοι θεώρησαν ότι πιθανώς επρόκειτο για κάποιο πύργο, όπως αντίστοιχα υπάρχει στην γειτονική Καστάνιτσα. Στην βραχώδη έξαρση δεν σώζονται πλέον ίχνη κάποιας πρώιμης οχυρωματικής κατασκευής. Αντίθετα, εντός του οικισμού σήμερα σώζονται πέντε τουλάχιστον πυργόσπιτα που κατασκευάστηκαν κατά την β΄τουρκοκρατία, ενώ πολλοί είναι οι ναοί του οικισμού που χρονολογούνται στα μεταβυζαντινά χρόνια.

Κατά τα προεπαναστατικά χρόνια, ο οικισμός γνώρισε μεγάλη ακμή. Το 1826 πυρπολήθηκε από τον Ιμπραήμ και εγκαταλείφθηκε, αναγκάζοντας τους κατοίκους του να μετατοπιστούν στον Άγ. Ανδρέα και στο Λεωνίδιο.

Χρονολόγηση: σταυροφορική / υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος – 15ος αι.), Οθωμανική/ενετική περίοδος (15ος – 19ος αι.).

Μερικά από τα πιο σημαντικά πυργόσπιτα που κατασκευάστηκαν στον Πραστό κατά τη β΄τουρκοκρατία και σώζονται μέχρι και σήμερα είναι αυτά του Σαραντάρη, Καλημέρη, Μερίκα, Γούλελου, Καραμάνου, το Αρχοντικό Χατζηπαναγιώτου, Προβατάρη κ.ά.

Δύο είναι οι τύποι κατοικίας απαντούν στον οικισμό. Πρόκειται για ορθογώνια στενομέτωπα κτίσματα και σπανιότερα για κτήρια σχήματος Γ. Σε λιγοστές περιπτώσεις, μεταγενέστερη προσθήκη δημιουργεί κάτοχη σχήματος Π, όπως στο αρχοντικό Καραμάνου, το οποίο κτίστηκε το 1788.

Τα πυργόσπιτα φέρουν στέγη καλυμμένη από τοπικό σχιστόλιθο, αναπτύσσονται καθ’υψος και διαθέτουν τρεις ορόφους, χτιστή σκάλα με ψηλό τόξο, τοξωτή εξώθυρα και υπέρθυρα παραθύρων, μικρά ανοίγματα, ενώ σε ορισμένα διακρίνονται στοιχεία αμυντικής κατασκευής, π.χ. τυφεκιοθυρίδες ή κλουβιά, όπως στο αρχοντικό Χατζηπαναγιώτου.

Ο καλύτερα σωζόμενος «πύργος» είναι αυτός του Σαραντάρη. Πρόκειται για πλατυμέτωπο κτίσμα με ισόγειο και δύο ορόφους. Η πρόσβαση γινόταν από κινητή γέφυρα και σκάλα που αρχικά δεν ακουμπούσε στον τοίχο. Δεν παρατηρείται η ύπαρξη κλουβιών, ωστόσο υπήρχαν τυφεκιοθυρίδες. Μια ενεπίγραφη εντοιχισμένη πλάκα μαρτυρεί την χρονολογία 1722, το όνομα του ιδιοκτήτη, Γεώργιο Σαραντάρη, του γυναικαδελφού του, Γεώργιου Μερίκα, καθώς και του πρωτομάστορα Λέο Τανεσή.

Το ίδιο έτος, ο Τανεσής κατασκεύασε και τον «πύργο» Μερίκα. Στο αρχοντικό Καραμάνου, πιθανώς αρκετά πρώιμα να υπήρχε κινητή γέφυρα και ανεξάρτητη κλίμακα πρόσβασης στο τριώροφο, και υψηλότερο, κτήριο από τα δύο που αποτελούσαν την οχυρή οικία.

Ο Πραστός έχει χαρακτηριστεί «Παραδοσιακός Οικισμός» με το Π.Δ. της 19-10-1978, ΦΕΚ 594/δ΄/13.11.78. Το Αρχοντικό Καραμάνου και Χατζηπαναγιώτου προστατεύονται ως αρχαιολογικοί χώροι σύμφωνα με την ΥΑ 15904/24-11-1962, ΦΕΚ 473/Β/17-12-1962.

Γριτσόπουλου, «Χριστιανικά μνημεία Πραστού», Πελοποννησιακά ΙΒ΄(1976-1977), Αθήνα 1977, 168-213

Δημακόπουλος Ε., «Πύργοι: οι οχυρές κατοικίες της προεπαναστατικής Πελοποννήσου», Scripta Minora. Έρευνες στην αρχιτεκτονική και έργα για τη συντήρηση των μνημείων, Αθήνα 2005, 217-328 (αναδημοσίευση από τα Πρακτικά του Γ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών [Καλαμάτα, 8-15 Σεπτεμβρίου 1985]), τ. Α΄, Αθήνα 1987-1988, 292

Μπάλλας Α., «Κάστρα της Κυνουρίας. Επισκόπηση των μεσαιωνικών κάστρων της Τσακωνιάς», Πελοποννησιακά ΚΣΤ΄ (2001-2002), 204-207

Παναγιωτόπουλος Β., Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου, Αθήνα 1987, 184-185, 187-188, 282, 307

Πάρνωνας. Το Άγιον Όρος της Πελοποννήσου, Ένθετο Τύπου της Κυριακής 2 Ιουνίου 2013, 86

Πέππας Ι., Μεσαιωνικές σελίδες της Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Αττικής, Αθήνα 1990, 174

Ρωμαίος Α., «Πρασιαί ή Βρασιαί της Κυνουρίας», Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρείας 30 (1955), 94-99

Σιακώτος Β., «Συμβολή στην Ιστορία της Τσακωνιάς κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας», Πρακτικά Ε΄ Τσακωνικού Συνεδρίου (26-28 Σεπτεμβρίου 2003), Χρονικά των Τσακώνων ΙΗ΄ (2004-2005), 257-258

Σφηκόπουλος Ι., Τα Μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήνα 1968, 204

Φιλιππίδης Δ., «Κυνουρία», Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Πελοπόννησος Α', τ. 4, Αθήνα 1985, 161-164