Ταρσός, κάστρο

Νοτιοδυτικά του χωριού Κάτω Ταρσού συναντάμε το κάστρο σε οροπέδιο ύψους περίπου 1350μ. που σχηματίζεται γύρω από ψηλή βραχώδη εξάρση μεταξύ της κοιλάδας του ποταμού Φονιάτη (Ολβίου) στα ανατολικά και ρεματιάς στα δυτικά. Η περίοπτη θέση του προσφέρει γενική εποπτεία και οπτική σύνδεση με φυσικά οχυρές θέσεις της ευρύτερης περιοχής, η ονομασία των οποίων υποδηλώνει πιθανή παρουσία οχυρωματικών έργων (π.χ. Βίγλα, Παλαιόκαστρο).

Ο Ταρσός πιθανώς ιδρύθηκε τον 8^ο αι., καθώς η ορεινή αυτή περιοχή αποτέλεσε καταφύγιο για τον πεδινό πληθυσμό που αναγκάστηκε να μετακινηθεί λόγω των σλαβικών επιδρομών. Κατά τον 9^ο αι., ο Ταρσός είχε ήδη εξελιχθεί σε σημαντικό κέντρο και αποτελούσε έδρα της επισκοπής Σαρσοκορώνης που υπαγόταν τον 9^ο -11^ο αι. στη μητρόπολη Πάτρας.

Αν και ο οικισμός συνέχισε να υπάρχει και στους επόμενους αιώνες, το κάστρο ανέκτησε την οχυρή του σημασία κατά την εποχή των τουρκικών επιδρομών τον 15^ο αι. Όπως αναφέρει ο Χαλκοκονδύλης στην επιδρομή του Οθωμανού Μεχμέτ το 1458, ο Ταρσός πολιορκήθηκε, καταλήφθηκε και 300 νέοι απήχθησαν από τον οικισμό για το τάγμα των Γενίτσαρων. Ο Ταρσός αναφέρεται στους καταλόγους των κάστρων του έτους 1450 (Torsos), 1467 (Tarses), 1469  (Tarso) και πιθανώς του 1471 (Farsas). Η σημασία που κατείχε την εποχή αυτή ο Ταρσός διαφαίνεται και από την μετατροπή του ονόματος της επισκοπής Ζεμενού ως Ζεμενού και Ταρσού από τον 15^ο αι. και εξής. Πιθανώς η έδρα της επισκοπής Ζεμενού που την εποχή αυτή θα είχε παρακμάσει, μετατοπίστηκε στο ισχυρό φρούριο του Ταρσού.

Ο Ταρσός κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας διαχωρίστηκε σε δυο οικισμούς, το σημερινό Άνω και Κάτω Ταρσό. Τον μεσαιωνικό οικισμό διαδέχθηκε ο Κάτω Ταρσός. Η προέλευση των κατοίκων των δυο οικισμών φαίνεται να διαφέρει, καθώς, όπως μαρτυρείται από πηγές του 18^ου και 19^ου αι., υπήρχε ο Ρωμαίικος (Tarso Romeico = Κάτω Ταρσός) και ο Βλάχικος Ταρσός.

Στα ανατολικά του κάστρου υπάρχει το σπηλαιώδες ιερό της Παναγίας του Βράχου και η μονή Αγ. Τριάδος, ενώ στην ευρύτερη περιοχή υπάρχει πλήθος ναών, όπως οι Άγ. Ταξιάρχες του 17^ου αι. νοτιότερα του κάστρου, στη θέση Παλαιοχώρι Ταρσού.

Χρονολόγηση: μεταβατικοί χρόνοι (7ος – 9ος αι.), μεσοβυζαντινή περίοδος (9ος –αρχ. 13ου αι.), σταυροφορική / υστεροβυζαντινή περίοδος (13ος – 15ος αι.), οθωμανική / ενετική περίοδος (15ος – 19ος αι.)

Η πρόσβαση το κάστρο γίνεται με πολλούς τρόπους: από ανηφορικό μονοπάτι από τον Κάτω Ταρσό προς το ανατολικό τείχος, από το νοτιοανατολικό άκρο του οχυρού στη θέση «Σκάλα» με τη βοήθεια κινητής σκάλας, αλλά και από διάβαση στα νοτιοδυτικά του κάστρου. Τέλος, πρόσβαση υπήρχε και από τα δυτικά στην κοιλάδα του ρέματος του κάστρου. Η διάβαση αυτή ελεγχόταν από βραχώδη έξαρση, το λεγόμενο «Καστράκι» στα δυτικά της κοιλάδας, ενώ αντίστοιχα, πύργος έλεγε τη διάβαση από τα νοτιοδυτικά και τα νοτιοανατολικά.

Λείψανα του οχυρωματικού περιβόλου σώζονται σε δυο σημεία μεταξύ των κρημνών. Η έκταση που περικλείεται εντός του κάστρου είναι περίπου 120 στρ. Στο ομαλό τμήμα μεταξύ των κρημνών, στα νότια, εντοπίζονται ερείπια οικιών.  

Στο δυτικό άκρο του κάστρου υπάρχει μικρό σπήλαιο, ενώ στα δυτικά απαντά επίσης και η πηγή «Κοκκινόβρυση», η οποία τροφοδοτούσε τους κατοίκους με πόσιμο νερό.

Η κατάσταση διατήρησης του κάστρου είναι κακή. Το μνημείο προστατεύεται από τον Αρχαιολογικό Νόμο 3028/2002.

Αλεξόπουλος Ν. Κ., Η Ιστορία των μεσαιωνικών πόλεων της Πελοποννήσου, Αθήνα 1951, 164-165.

Κορδώσης Μ., Συμβολή στην Ιστορία και Τοπογραφία της περιοχής Κορίνθου στους μέσους χρόνους, Αθήνα 1981, 264-265, 359-363

Σφηκόπουλος Ι., Τα Μεσαιωνικά κάστρα του Μορηά, Αθήνα 1968, 78

Παναγιωτόπουλος Β., Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου, Αθήνα 1987, 242, 292           

Πέππας Ι., «Το φρούριον Ταρσού», Πελοποννησιακά ΙΗ’ (1989-1990), Αθήνα 1991, 255-258